SCHOKLAND
geeft zijn, geheimen prijs
g Aan <1 oii vooravond o
DOOR FRED. THOMAS
jAÊMriEioaao
Nooroeroam
3o5T£wWEsr.
&CHf._lO'N<iS4i
EHS6H
t MM El-O» AO
-1 IOOÊl«WO*T
>r+totjE*«Vi/«T
WlOEROoyRT
^2u'Ofc«r3
:Kerk
De zuidelijke terp in Schoklandwelke de kerkruïne en de eeuwenoude
begraafplaats van Ens bevatmet de verlaten en inmiddels afgebroken
lichtwachterswo n ing.
Het aardigste plekje op Schokland is Ens of Middelbuurt met het uit 1834 dateerende
Protestantsche kerkje en de aangebouwde pastorie in een krans van iepen.
alleende branding in het
westen, de wind, die
streek door het bruine
riet. Sterk herinner ik mij
de avonden op de zuid
punt met de vreemde ont
roering van het late uur,
het luisteren naar een ver
geruchten de verlatenheid,
die stem kreeg in den
loomen klop der golven aan
de westelijke palen: aan
gevreten, half verteerde
palen, gedrochtelijk hun
silhouetten in den mane
glans. Er hing een reuk van
vochtig riet, die zich
mengde met wierig-zilten
geur van het water.
Van geslacht op geslacht
zijn de visschers van de
Zuiderzee die zuidpunt van
Schokland „de Kerk"
blijven noemen. En inder
daad verhief zich hier tol
het midden der vorige
eeuw de ruïne van een mid -
deleeuwsch godhuis. Het
was de kerk van Ens, het
oude Enesc of Enedsae,
waarvan de kronieken ge
wagen. Een vrome legende
verhaalt, dat eens drie
zusters drie kerken sticht
ten, welke op gelijken
afstand in één lijn gebouwd
werden en wel te IJsel-
muiden, Ens en Nagele.
Laatstgenoemd middel-
eeuwsch kerkdorp werd bij
een der groote stormvloe
den, die de Zuiderzee haar
aanzien gaven, door het
water verzwolgen. Nog
wijzen de visschers tus-
schen Urk en Schokland de
plaats, waar deze neder
zetting heeft gelegen. Zij
noemen er de zee „Het
Kerkhof" en mijden de
plek, om hun netten niet te
scheuren aan bouwvallen of
grafzerken, die liier ooit
verzonken. En zij fluisteren
u toe, hoe zij in stormwilde
nachten door het loeien
van den wind en het druischen der golven heen, de
klokken van Nagele hoorden luiden, diep uit de
golven.
Het is een feit, dat de kerk van IJselmuiden, oor
spronkelijk een katholieke kerk dateereud uit de
veertiende eeuw, welke bij de reformatie tot den
protestantschen eeredienst overging, in haar bouw
stijl overeenkomst vertoont met de kerk van Ens,
die op de zuidpunt w.n het eiland stond en waarvan
afbeeldingen bewaard zijn gebleven. Ook deze go
tische kerk dateert uit de veertiende eeuw; de aan
gebouwde torenromp was echter romaansch en
wettigt het vermoeden, dat onder de fundamenten
der ruïne nog de resten van een oudere, romaansche
Het eiland Schokland
met de in 1859 ont
ruimde woonbuurten
Emmeloord en Ens of
Middelbuurt. De Zu\-
derbuurt werd reeds
eerder geamoveerd).
Geheel in het zuiden
de Oude Kerk.
Aan den vooravond
van zijn ondergang
geeft Schokland
zijn geheimen prijs.
De wetenschap, die zich
nimmer veel van het ver
laten lapje grond daarginds
in de oude Zuiderzee heeft
aangetrokken, haast zich
thans om vóór het nade
rend einde de schade van tachtig jaar, die sinds de
ontruiming van het eiland verliepen, in te halen.
Want in dat smalle, drassige landje, welks dagen met
het vorderen van het werk aan den noord-oostpolder
dijk zijn geteld, rust het gebeente van een bevolking,
in den loop der eeuwen nagenoeg homogeen ge
bleven, welke geldt als de vrije, zuivere representante
der vroegere bewoners van Nederland. Zoo worden
thans opgravingen verricht op een der merkwaardig
ste plekjes binnen onze grenzen: de zuidpunt van
Schokland, historischen grond, waarvan de gescliie-
Nog leven de laatste geboren
Schokkers, doch zij sterven
snel uit. Hiernnaast Louwe
Botter uit Kampen, die als
11-jarige jongen bij de ont
ruiming het eiland verliet
en onlangs op 92-jarigen
leeftijd overleed.
Ook Volendam is zijn laat
ste, op Schokland geboren
ingezetene kwijt: Teuntje
Bien stierf dit jaar op 94-
jarigen leeftijd. Zij kon zich
haar jeugd op Schokland
nog zeer goed heugen.
O (KMHMMKKHHHHHMKHKHMHMKMMMMHHW
denis terugreikt tot ver in
de middeleouwen, geheim
zinnig oord tevens, omwe
ven van sagen en legenden.
Wie ooit, toen de zee
nog open was, dicht langs
Schokland voer, of ook,
waar overigens weinig
gelegenheid toe was, er
voet aan wal zette, zal geen
grootschen indruk van dat verlaten landje hebben
opgedaan. Vijf kwartier gaans van noord tot zuid
was het lang; van breedte kon men nauwelijks
spreken. Een lage dijk van basalt omringde gras-
en rietland, hier en daar moerassig, met blinkende
lagunen in het westen. In het noorden Emmeloord,
de haven, met een paar huigjes, waarin de haven
meester en de beheerder van het P.T.T.-kantoor,
tevens directeur van den vischafslag woonden. In
het midden Ens of Middelbuurt, op zich wel geestig
met het oude kerkje, welks kleine klokketoren uit
de kruinen der omringende
iepen stakhet geheele erf
door een hooge paalwering
als een zeebenting om
sloten. Eén gezin hield
hier verblijf, dat van den
kantouuier van Rijkswater
staat, huizend in de ruime
pastorie, tegen het kerkje
aangebouwd.
Het minst sprak de zuid
punt tot de verbeelding.
Dat was maar een glooiing
van basalt, waar golven
kruivend op braken. Daar
bovenuit een terp, weer
basalt, rondom een schoei
ing van palen. De vuur
toren stond er met een
huisje, deur vernageld, de
vensters met luiken ge
dicht. Men kon den vuur
toren beklimmen en boven op den omgang ge
nieten van het uitzicht wijd rondom, over het lange,
smalle eiland, omspoeld door de zee, Urk in het
wester, en dichtbij de Ketelmond en de kust van
Overijsel. Verder scheen er niets te beleven.
Maar anders werd dit alles, wanneer men iets
meer wist van Schokland en zijn verleden, als men
de sfeer leerde proeven, die er hing om die oogen-
schijnlijk nuchtere en verloren wereld. Dan ging er
een heel merkwaardige bekoring uit van dat landje,
dat toch niet méér was dan riet en gras, basalt en
palen in den blinkenden greep van de zee. Geheim
zinnig leven woonde daar in die eenzaamheid. Er
was iets, dat rook naar de eerste dingen. Oord van
volkomen vrede, dat zich had losgemaakt van een
ijdele wereld, paradijselijke rust, die niet ineer werd
gestoord, waar de natuur haar stem verhief en zij
