De Nederlanden
maken zien los
van Spanje
Y
4*
Het water werd onze bondgenoot
i ONS LAND ™-1;fce ver*tand *e!,a,L
EN ZIJN door Requesens, die het
HISTORIE! Hij was de onderbevel-
f&i
jfejisi
fnfdlUlMllffi?
De bevrijding van het noorden. Uitbreiding van den opstand over
het zuiden. De hans op het samengaan van alle gewesten. Mis
lukking van deze plannen en de dood van Oranje.
<le krijgstactiek van dezen
tijd lag niet in liet winnen
van veldslagen, maar in
het veroveren van steden,
die steunpunten boden aan
de opstandelingen. Don
Frederik had daarbij de
methode van den bliksem-
oorlog gevolgd. Vreesaan-
jaging en zoo noodig be
schieting en bestorming.
Maar het was een dure
methode gebleken. te
duur voor de ontredderde
Spaansehe financiën. Daar
om had Alva een anderen
weg aangewezen: inslui
ting en uithongering.
Yaldez sloeg dezen thans
in. In 'ngrooten kringleger-
de hij zijn soldaten om Lei
den. In Den Haag vestigde
hij zijn hoofdkwartier en
tot bij Bleiswijk en Hille.
gersberg wierp hij ver
schansingen op om alle
strategische punten langs dijken en wegen te blok-
keeren. Ontzettend leden Den Haag en het platte
land van de vernielzucht der Spanjaarden en tot
overmaat van ramp brak de pest uit. die tallooze
slachtoffers maakte.
Vijf maanden al duurde het beleg, toen Valdez
onverwacht aftrok 0111 te helpen bij den
afweer van den inval van Lodewijk van
Nassau, die nogmaals '11 poging waagde
0111 het zuiden in opstand te brengen.
Hij hoopte, dat Maastricht het sein zou
geven en liij daar over de Maas kon ko
men. Maar de stad roerde zich niet en
een poging bij Roermond had evenmin
gevolg. Ten einde raad trok hij voort
langs den rechteroever van de Maas,
om het lioogerop te probeeren en,
daar de kans op een opstand in het
zuiden vervlogen was. zijn troepen naar
Holland, naar den Prins toe te voeren,
die hem, ten zeerste teleurgesteld door
het verloop van de zaak, tot Bommel
tegemoet trok. De afloop werd '11 ramp.
D'Avila kwam bij Grave 't eerst over de
Maas en hij vernietigde 't invalsleger op deMooker-
lieide. Lodewijk en Hendrik van Nassau sneuvelden.
Valdez had niet zooveel moeite hoeven
te doen. De strijd was al beslist, vóór hij
er aan te pas kwam. Hij haastte zich nu.
om de oude kwartieren weer te bezetten.
Er was hier ergerlijk verzuim gepleegd.
Men had zich niet de moeite gegeven om
de Spaansehe versterkingen te slechten.
Het stadsbestuur van Leiden had den tijd
niet gebruikt 0111 de stad van levensmid
delen te voorzien, maar wel de bezetting
weggezonden. Er hangt over dit alles een
sluier. Het stadsbestuur Was eigenlijk
maar half met den opstand ingenomen.
De Prins had beter gedaan met ook hier,
zooals in Haarlem, de wet te verzetten,
dat wil zeggen, een nieuw bestuur aan
te stellen. Maar hij deed dit ongaarne.
Zulke maatregelen waren immers in strijd
met de privileges, die hij juist wilde
liet duurde tot 't jaar lóf8, voordat Amsterdam zich hij den opstand aansloot.
Zeer hijzonder is dat dit feit zich voltrok zonder bloedvergietenDe Spaan,ach-
gezinde regèeringsleden werden buiten de Anthoniespoort gebracht en daar vrij
gelaten, enkelen hunner begaven zich per schuit naar Haarlem.
handhaven. Alleen was op zijn aandrang Pieter
Adriaensz. van de Werff tot burgemeester benoemd,
maar hij behoorde niet tot de patricische vroed
schapsfamilies en had, hoewel een dapper en trouw
man, te weinig autoriteit 0111 de noodige maatregelen
door te zetten. Gelukkig waren de edelen Janus
en Jan van der Does, de stads
secretaris, Jan van Hout en de
commissaris van den Prins Bronck-
horst vastberaden lieden, maar zij
konden al evenmin de fouten voor
komen. De distributie der levens
middelen werd veel te laat inge
steld en van meet af was er een
partij van defaitisten, de zooge
naamde „glippers", die het beleg
een heldhaftige dwaasheid vonden
en Valdez op de hoogte hielden
van den toestand in de stad, die
Weldra hopeloos scheen te worden.
Weer werd het water te hulp
geroepen. De dijken werden door
gestoken. Wij schrijven dit zoo
gemakkelijk neer en het behoort
tot die feiten uit onze geschiedenis, die ieder Neder
lander van de eerste klassen van de lagere school
in het geheugen geprent zijn. Maar men moet zich
eens even indenken, wat het beteekende voor de
bevolking, dat men wijd en zijd om Leiden de
vruchtbare akkers voor jaren onbruikbaar moest
maken. Het teleurstellende was, dat de pessimis
ten, die hadden gewaarschuwd, dat het water de
stad niet kon bereiken, omdat Rijnland hooger lag
dan Sehieland en Delfland, gelijk schenen te krijgen.
De Prins lag onder dit alles te Rotterdam doodziek
aan galkoorts en het mag een wonder heeten, dat
het zoo goed is afgeloopen. De geuzenvloot onder
Boisot deed haar beroemden tocht over het polder
land. Maar wat een getob 0111 over het laag staande
water vooruit te komen. Halfweg Leiden, bij Zoeter -
meer, bleek, dat men niet verder kon en een wijden
omweg moest maken, om de landscheiding tusschen
Delfland en Rijnland over te komen. Het was eén
geluk, dat het weer ten slotte te hulp kwam. De
noordwesterstorm joeg bij springtij het water hoog
Ken papieren noodmunt,
door de Leidenaars gebruikt
tijdens het beleg in 1Ó74.
Ons land is een waterland en het water bleek
ook onze beste bondgenoot in den strijd
tegen de Spanjaarden. Van de zeezijde af
kwam de bevrijding. De inneming van
Den Briel, Vlissingen en Enkhuizen bracht de
monden van Maas en Schelde en de Zuider
zee in handen der Watergeuzen. Dat Haarlem het
beleg zeven maanden wist te doorstaan, kwam,
doordat de stad in verbinding stond met. de Haar
lemmermeer; eerst toen Bossu daarin wist door te
dringen en de geuzenschepen vernietigde, kwam de
beslissing. Dat van Alkmaar de victorie begon, liet
was te danken aan liet water, en dat Bossu's plan
mislukte 0111 de blokkade van Amsterdam te breken,
het was alweer te danken aan een overwinning te
water, den slag op de Zuiderzee.
Alva, de generaal, had
van zeezaken niet het
riiilips verving hem
wel scheen te hebben.
hebber geweest iu den
zeeslag bij Lepanto.
waarin Spanje een klinkende overwinning bevocht
op de Turken. Maar het bleek weldra, dat het
vechten in de Holla ndsehe en Zeeuwsche wateren
nog iets anders beteekende dan liet aanvoeren
van een vloot in de Middellandsche Zee. Ook de
Watergeuzen hadden een nieuwen admiraal gekregen.
Lumey, die in 1572 was aangesteld tot luitenant-
generaal van het zuiderkwartier van Holland, had
zich aan zooveel wreedheden schuldig gemaakt, dat
de Prins hem niet kon handhaven. Aan zijn handen
kleefde het bloed van de Gorcumsclie martelaren en
van den achtenswaardigen prior van het St.-Aachte-
klooster te Delft, Cornelis Muis (Musius), dien hij.
op een valsehe beschuldiging van een aanslag op
Oranje, had laten ophangen. De Zeeuw Louis de
Boisot verving hem als aanvoerder van de Water
geuzen en hij vernietigde in den zeeslag, bij Reimers-
waal alle hoop van Requesens op een contact met
het door de Geuzen ingesloten Middelburg. Mondra-
gon gaf de stad over en geheel Walcheren viel daar
mede in de handen der rebellen.
Het ontzet van Leiden
Opnieuw toonde het water zich een voortreffelijk
bondgenoot, toen Leiden en daarmee het geheele
zuiden van Holland in gevaar kwam. Francesco de
Valdez sloot de stad in,
maar hij volgde daarbij '11
nieuwe tactiek, waarvan
Alva nog vóór zijn vertrek
de lijnen had aangegeven.
Ons land is behalve een
waterland ook een steden -
land en de tachtigjarige
oorlog was een vesting-
oorlog. Het zwaartepunt in
Don Louis de liequesens ha<l
in den zeeslag bij Lepanto
lauweren verworven en werd
daarom door koning Philips
naar <le Nederlanden gezon
den. Doch hei rechten op de
Hollandsehe en Zeeuwsche
wateren bleek andere rischen
te stellen
