O vr p*
den, straks volgt ook nog
het Staatsboschbeheer.
Vlak bij Arnhem vormen
Warnsborn, Mariëndaal en
01
hoo«k
.yiiuwiiooM
.VELUWE'
'watFHEZE'
arnHem
rAGENINGEN1
F. KOSTER
Onze mooie I eluwe. Talrijk zijn ite fietspaden.
Foto's: eieren opnamen (3), Eiselin (1),
Hakeboom (1), Herwig (1).
groot nationaal park noemen, want overal vindt men
natuurreservaten en bosschen van particulieren en
instellingen, die er aan gelijkwaardig zijn en ook wel
veilig zijn te achten.
In het midden: Order boscli, Kootwijker zand.
Sehovenhorststaatsbosschen Stroe, Speulde en Sprie
(oude maatscliapbosschen, waarin het eikenschil-
bedrijf herleeft), bij Garderen, De Wilde Kamp. Ver
der naar het noorden de 700 ha groote Leuvenumsche
bosschen, Hulshorster zand (van „Natuurmonu
menten"), De Dillen (400 ha) onder Epe en. lieerde
(van het Gelderseh Landschap), benevens enkele
onder de Natuurbeschermingsverordening van Gel
derland vallende landgoederen
(o.a. de Renderklippenj alle
terreinen vrij toegankelijk. En
dan in het oosten de uitge
strekte Domeinbosschen, Soeren-
sclie bosschen kortom, niet
minder dan een 60.000 ha staan
ter beschikking van het Neder -
landsche volk. Vrij zwerven in
alle richtingen, over allerlei soort
van terreinen, bosschen van
velerlei aard, langs en over
alle groote heiden. Dat moet
nu alles zoo blijven: de beboin
wingen moeten zich tot ker
nen bij de dorpen beperken.
is roeds een verblijf in hot nationale park waard,
maar wat is er nog niet meer: het schepersbedrijf op
Beekhuizen nabij de Vclpsche heide, de landbouw-
velden als Rouwenberg en Lappendeken, buurtschap
Imbosch en Teriet wat hebben die cultuur
landschappen een charmeHier ziet men, hoe de
niensch den woesten grond overwon, hetgeen in
vroeger tijd zeker een zware inspanning vergde.
De bodem zit vol golieimen: hoe kondon die heu
vels en dalen ontstaan, vanwaar al die zwerfsteenen,
dat grint en die zand massa's? Rijn en Maas voerden
dit alles hier naar toe, een ware zondvloed spoelde
vele duizenden jaren geleden over dit landschap
daarbij kwam nog een zware landijsmassa uit het
noordoosten, die al dit aanspoelsel duwde en plooide,
wat men duidelijk in de leemkuilen kan observeoren.
De afstand van „de bewoonde wereld" doet
natuurlijk afbreuk aan het bezoek „in do rimboe"
van den Imbosch en de Rhedensehe heiden, maar dit
geldt nog meer voor de Hooge Veluwe, westelijk
van den weg Arnhem-Apeldoorn gelegen, bij Deelen
en Hoenderloo. liet drukke bezoek aan dit nationale
park bewijst overigens wel, hoe belangrijk het
behoud van deze uitgestrektheid is vooral van
heidevelden en stuifzanden, de bosschen zijn hier
met ongeveer 1500 ha ver in de minderheid. In voel
opzichten een even fraai Yeluwelandschap als het
bovengenoemde gebied, maar vlakker, behoudens
enkele stuifzandbergen, waarvan de Fransche berg
de hoogste is. Deze breede top, met, zijn oude eiken-
berkenbosschen beheerscht een wijde omgeving, 't
is een prachtig uitzichtspunt. Ook hier groot wild,
herten, reeën, moufflons, terwijl zich hier eiken winter
zeearenden ophouden, wat teekenend is voor de
eenzaamheid van het park.
Anders dan het gebied Veluwezoom-Imbosch is
de Hooge Veluwe niet van alle kanten vrij te betre
den, de vrij leelijke omrastering bevat op enkele
punten ingangen, waarvoor entree betaald moet
HARD
APELDOORN
kootwukT...,
1 Zijpeiulaal, 2 Züpenbcrg, 3 imltortch, 1 Hagenau, 5 Teriet,
6 Middachten, 7 Warnsborn. 8 Duno, 9 Posbank. Ml Wolf-
hezor heide, 11 Kootivijker zand, 12 Soorensehe bosschen.
worden, voor het gewone publiek wel wat veel, al
zijn voor gezelschappen reducties mogelijk. Nu bevat
deze voormalige „heerlijkheid van den nieuwen
tijd" nog andere attracties't jachthuis St. Hubertus
van Berlage, een museum met een heel bijzondere
collectie schilderijen, een aantal beeldhouwwerken
is er te bewonderen, voorts groote vijvers met kar
pers; het is toch wel heel bijzonder om dit alles mid
den op de Veluwe aan te treffen.
Verder de zuidelijke Veluwezoomal haast één
groot nationaal park! Niet
een aaneengesloten geheel
als de beide groote com
plexen, afzonderlijke na
tuurmonumenten, doch met
elkaar zoo groot; dat zij
het landschapsbeeld beheer -
schen. Arnhem gaf reeds
vroeg het voorbeeld door
Zijpendaal aan te koopon,
het Gelderseh Landschap,
de gemeente Renkum en de
Vereeniging tot Behoud van
Natuurmonumenten volg -
Bosch en hei. Ken prachtig panorama in de omgeving
van de Poshank.
Liehtenbeek een kostelijk geheel van 560 ha, met
vrije wandeling, langs den Zoom, vinden wij de
Valckeniersbossehen, den Duno en wellicht binnen
kort de Doorwertlische bosschen, voorts reser
veerde de gemeente Renkum de landgoederen
Hemelsche Berg en Bilderberg, „Natuurmonumen
ten" kocht Hoog-Wolfheze, het landgoed „Laag-
Wolflieze" valt onder de Natuursclioonwet. Is dat
niet alles om geestdriftig voor de natuurbescherming
te worden? En overal vrije wandeling!
De panorama's over het Rijndal met de Betuwe, de
stad Arnhem met uitzicht tot Nijmegen zijn nog
indrukwekkender dan die over het IJseldal, de steile,
beboschte heuvelranden met waterpartijen nóg
schilderachtiger; hoog verheven ligt daar de Hunen-
schans, met zwaar hout gekroond wat al een lust
oorden, waarvan wij nu allen kunnen genieten! De
oude landhuizen zijn meest ingericht tot hotel,
idyllische buitenverblijven zijn liet geworden
Mariënborn (nieuwe naam voor de drie landgoederen
van het Gelderseh Landschap nabij Arnhem), Duno,
Bilderberg, Wolfheze. Parken van bijzondere schoon
heid met hun zwaar geboomte, hun gazons, met beken
en vijvers, vogels in overvloed. In Wolfheze, het oude
wildforstergoed, wekt het zware geboomte herinne
ringen aan een ver verleden, toen de Germanen hier
rondzwierven en jacht maakten op het wilde gedierte
alweer een landschap, dat rijke indrukken en
boeiende wetenswaardigheden bieden kan, dat ons
dagen lang vreugde verschaffen kan.
Te veel natuurschoon zoo dicht bij elkaar? Vol
strekt niet, natuurschoon biedt dan de reinste en
diepste vreugde, .wanneer het niet in kleine hoekjes
en brokstnkjes is verdeeld, het moet groote ruimten
omvatten. Alleen: de zuidelijke Veluwezoom is
niet open genoeg, te veel bosch en te weinig heide.
Maar anderen denken daar anders over!
Volgt de midden- en noordelijke Veluwe.
Ja, men kan haast de Veluwe in haar geheel een
Ken dal in de Onzalige Bosschen.
