EEN BRONZEN VIJZELTJE UIT 1639
20
W.P. IACOBS
Tot de Vlissingse museumcollectie behoort
ook een fraai Nederlands renaissancevij-
zeltje (zie afbeelding). Wat hierbij alle
reerst opvalt is hef randschrift: "Lof Godf
van Al Ao 1639". Onder het randschrift
zijn 2 relieffriezen aangebracht. Het bo
venste bestaat uit gestileerde bladeren en
ranken, het onderste, bredere, uit bladwerk
aangevuld met rozetten. De twee oren
(handvatten) hebben, bij 17e eeuwse
Nederlandse vijzels gebruikelijk, de vorm
van dolfijnen en dit motief is weer een van
de vele uitingen van de Italiaanse renais
sance. Naast een decoratieve, hadden
oren ook een praktische funktie: bij het ge
bruik had men meer 'grip' op de gladde
vijzel.
Voor de geïnteresseerde lezer is het wel
licht de moeite waard de geschiedenis van
de vijzel wat nader uit te diepen. We stel
len voor aan de volgende punten aan
dacht te schenken: het gebruik, de makers
en de wijze van vervaardiging.
Vijzels waren tot in de 19e eeuw in apo
theek en huishouding in gebruik. Produkten
als bijvoorbeeld koriander, komijn, venkel
en peper waren in vroeger tijd alleen on
bewerkt verkrijgbaar. Om ze voor gebruik
geschikt te maken had men vijzels en stam
per nodig. Dat vijzels ook voor minder
vreedzame doeleinden werden aange
wend blijkt uit de stedelijke rekeningen van
Hattem over het boekjaar l473-'74.
Hierin is sprake van een mans-persoon, die
ten behoeve van de kruitproduktie geduren
de drie dagen "calen ende zwevel" had
"gestoten"
In de bijbel wordt de vijzel op verschillen
de plaatsen genoemd. Van de oude Grie
ken en Egyptenaren weten we dat ze van
steen vervaardigde vijzels gebruikten en
van de Romeinen dat ze al bronzen vij
zels kenden. Al naar de te bereiden medi
cijnen had men in oude Franse apotheken,
naast bronzen vijzels, exemplaren van mar
mer, aardewerk, hout (palm- en pokhout),
ijzer, lood, koper en zilver.
Vooral sedert de lóe eeuw werden de
Nederlandse vijzels, bestemd voor huis
houdelijk gebruik, vaak door de vader of
de mannelijke familieleden als huwelijksca
deau aangeboden. Duidelijk blijkt dit uit
vijzels met in het randschrift de namen van
bruid en bruidegom. Deze vijzelsoort was
uniek en daarom nogal kostbaar. In het
licht van onze tijd doet het vrouwonvrien
delijk aan als op sommige.huwelijksvijzels
de naam van de vrouw ontbreekt en de
gieter zich had moeten beperken tot: 'sin
uisfrou'.
Minder duur zullen de vijzels met onper-
Bronzen Vijzeltje. Hoogte 11 cm, grootste diameter 12$ cm.
Stamper ontbreekt. (Collectie SM. V.)
