1
DE SYNAGOGE VAN MIDDELBURG
20
A. VOS
Middelburg telt vele monumenten die ou
der en indrukwekkender zijn dan de syna
goge. Toch neemt deze synagoge als mo
nument een heel bijzondere positie in. De
Middelburgse synagoge was de eerste die
in Nederland, buiten Amsterdam, werd ge
bouwd en moet, vergeleken met de
Amsterdamse synagogen een geheel eigen
sfeer hebben gehad. Oudere synagogen
zijn slechts te vinden in Amsterdam, aan
het Jonas Daniël Meijerplein. Daar staan
de Portugese synagoge, de zogenaamde
Esnoga en het Joods Historisch Museum
waarvan een gedeelte, de Grote synago
ge en de Obbene sjoel, ouder zijn dan de
Middelburgse synagoge.
Het Jonas Daniël Meijerplein wordt volle
dig beheerst door deze monumentale, in
het oog springende bouwwerken; de
Middelburgse synagoge ligt verborgen
achter de huizen van de Herenstraat,
slechts te bereiken door middel van een
smal poortje. Waarom staat dit kleine
"schuilkerkje" nu juist in Middelburg? Het
antwoord op deze vraag vindt u ook in
Middelburg. Aan de Jodengang waar de
Portugees-lsraelitische begraafplaats ligt.
DE MARRANEN VAN MIDDELBURG
Lang voordat de synagoge werd gebouwd
was Middelburg een vluchthaven voor
Joodse vluchtelingen uit Spanje en Portugal
die dikwijls voor de vorm het katholiek ge
loof hadden aangenomen om zo uit de
handen te blijven van de beruchte
Inquisitie.
Vooral na de val van Antwerpen, in 1585,
kwam een aantal van deze Joodse schijn
christenen, ook wel Marranen genoemd,
vanuit Antwerpen naar Middelburg waar
na de Unie van Utrecht een zekere toleran
tie bestond ten aanzien van religieuze min
derheden. Zo konden in de Nederlanden
deze Marranen weer openlijk terugkeren
tot het geloof van hun voorvaderen hoewel
dat wel tot spanningen kon leiden met de
Calvinistische meerderheid. Zo werd het
deze Joden verboden in Middelburg een
eigen synagoge te bouwen. Wel mocht in
1655 een eigen begraafplaats worden in
gericht mits de begrafenissen niet gepaard
zouden gaan met "ceremonien daarom
trent".
Deze begraafplaats die van 1655 tot
1721 in gebruik is geweest, is een van de
oudste begraafplaatsen van ons land. De
fraaie, soms gebeeldhouwde stenen heb
ben over het algemeen Portugese teksten.
Slechts enkele stenen hebben Hebreeuwse
opschriften. Op deze begraafplaats, die
gelegen is aan de Jodengang te
Middelburg, ligt Samuel ben Menasse be
graven, die, samen met zijn vader
Menasse ben Israël, onderhandelde met
Cromwell over toelating van de Joden in
Engeland. Enkele weken nadat hij in
1657 zijn zoon te Middelburg had begra
ven overleed Menasse ben Israël zelf ook.
Hoewel hij in Middelburg stierf werd hij
begraven in Ouderkerk a/d Amstel. deze
beide Portugese Joden worden beschouwd
als de grondleggers van het Engelse
Jodendom.
De in Middelburg verblijvende Portugese
Joden oefenden een sterke aantrekkings
kracht uit op andere Joodse vluchtelingen
die omstreeks 1650 uit Polen vluchtten.
Toen bleek dat Amsterdam meer mogelijk
heden en vrijheid bood vertrokken de
