HET OUDSTE BERGMEUBEL
21
MUSEUMCOLLECTIE
W.P. IACOBS
Kisten (ook koffers) moeten tot de oudste
bergmeubelen worden gerekend. Hiervoor
zijn verschillende gronden aan te voeren:
1Ons beperkend tot de late gotiek in de
Nederlanden (I5e en ongeveer eerste
helft l óe eeuw), blijkt dat het bergmeubel
assortiment in de min of meer eenvoudige
burgerwoningen erg beperkt is. Afgezien
van spinden, dit zijn ingebouwde muurka
sten, en tresoren (ons woord dressoir is
hiervan afgeleid) zijn er geen of weinig
losse kasten.
2. Veelvuldige oorlogen en oorlogsdreigin-
en, het bewonen van brandgevaarlijke
outen huizen en voor de lage landen net
gevaar van overstromingen, nopen de mid
deleeuwse burger vaak tot het achterlaten
van huis en haard. Dikwijls zal bij calami
teiten gepoogd zijn kleding, linnengoed,
waardepapieren en kostbaarheden te red
den door dit bezit in, meestal van hengsels
voorziene, koffers en kisten te bergen en
naar veiliger plaatsen te vervoeren. Heel
duidelijk wordt een en ander geïllustreerd
op een schilderij van ca. 1500 uit het
Amsterdamse Rijksmuseum. Dit aan beide
zijden beschilderd paneel brengt de be
kende St. Elisabethvloed van 1421 in
beeld. (Ter verduidelijking: de ramp voltrok
zich in de nacht van 1 8 op 19 nov. 1421
en deed de Biesbosch ontstaan). Op de
voorgrond zien we overlevenden bezig
met net in veiligheid brengen van wat nog
rest aan aards bezit en een opvallend de
tail vormen de vele koffers en kisten.
3. In de gildereglementen worden de meu
belmakers of schrijnwerkers als kistenma
kers aangeduid.
De eerste aanleiding deze keer een artikel
tje aan kisten te wijden is de recente re
stauratie, in eigen beheer, van een 17e
eeuws renaissance kistje. Verder is inspira
tie geput uit de aanwezigheid in het
Stedelijk Museum Vlissingen van een ge
deeltelijk laatgotische kist. Zie afb. 1 en 2.
DE LAATGOTIEK
Een West-Europese laatgotische kist is als
regel van eikenhout en bestaat uit vier met
panelen opgevulde raamwerken van stijlen
en regels. De stijlen vormen de verticale,
de regels de horizontale delen van een
raamwerk. Deze stijlen en regels zijn door
middel van een pen- en gatverbinding aan
elkaar bevestigd. Dit z.g. haaks vergaren
is een construktie-wijze aie al in het oude
Rome werd toegepast, maar in de duistere
eeuwen na de val van het West-Romeinse
Rijk in de vergetelheid is geraakt om dan
in de late Middeleeuwen weer te worden
toegepast.
De kist wordt afgesloten door een scharnie
rend vlak deksel bestaande uit massieve
planken of een raamwerk met panelen.
Om de inwerking van grondvocht tegen te
gaan zijn de vier hoekstijlen tot poten ver
lengd. Het hang- en sluitwerk is van
smeedijzer en bij de meeste kisten is voor
al aan net slot veel aandacht besteed.
Het meest opvallende kenmerk van de laat
gotische kist is de vorm van de panelen
aan de voorzijde en soms ook aan de zij
kanten. De panelen zijn niet vlak maar,
soms zelfs uitbundig bewerkt. Sedert de
19e eeuw spreekt men in dit verband van
"briefpanelen". Wat moeten we van deze
romantische naam denken? Doordat de
kistenmaker in het paneel verticaal verlo-