22
pende holle gleuven heeft geschoofd, ont
staat een beeld dat inderdaad wat doet
denken aan gevouwen of omgekruld per
kament, aan een brief dus. Ook in de ons
omringende landen geeft men dit paneel
poëtische namen: "parchemin plié" (gevou
wen perkament), "linen-fond-panel" (paneel
van gevouwen linnen), "Faltwerk" (vouw
werk).
Algemeen wordt aangenomen dat het ont
staan van het briefpaneel niets met opge
kruld perkament te maken heeft, maar op
technische gronden berust. Tot in de lóe
eeuw wordt het hout doorgaans niet ge
zaagd maar gekloofd, waardoor verschil
in dikte ontstaat. Het dunste deel van het
gekloofde paneel past zonder meer in de
sponning van het raamwerk, maar de rest
moet met beitel en schaaf worden bewerkt.
In een aantal gevallen ontstaan zelfs pane
len waarin de "brief" niet te herkennen is.
We noemen als voorbeelden panelen met
reliefs van bijbelse figuren en panelen met
heraldische voorstellingen. Over het vaak
voorkomende X-paneel hieronder meer.
In de inleiding is al opgemerkt dat het
Stedelijk Museum in het bezit is van een
kist die slechts voor een deel uit de laatgo
tische periode stamt (afb. 1Bekijken we-
het voorbord, dit is de voorkant, dan ont
dekken we drie authentieke X-panelen
(rond 1500), de rest van de kist is van
veel latere datum. Waarschijnlijk is een en
ander, als hommage aan de middeleeuw
se gotiek, in de 19e eeuw gereconstru
eerd. Een reconstructie die mijns inziens
voortvloeit uit de 19e eeuwse nostalgie
naar oude bouwstijlen.
Als we het originele deel van de Vlissingse
kist, de drie X-panelen, wat nauwkeuriger
onderzoeken dan blijkt dat de oude kisten
maker naast de letter X ook gotische spits
bogen en zelfs druiventrossen heeft aange
bracht. Toch bestaat er nog een duidelijke
verwantschap met het eerder geschetste
"briefpaneel". Het X-paneel wordt toege
past in Vlaanderen, het Rijnland en
Engeland. Het ligt echter voor de hand te
veronderstellen dat we in het museum met
uit Vlaanderen afkomstige panelen te ma
ken hebben.
DE 17E EEUW
Ook in de 17e eeuw blijft de kist als berg
meubel in gebruik, zij het dat haar een
veel minder dominante rol wordt toebe
deeld. De Noord-Nederlandse 17e eeuw-
se burger woont nu in stenen huizen in een
politiek stabiel land. Voeg hierbij dat door
de sterk toegenomen welvaart de vraag
Afb. 1Laatgotische
kist. Voorpanelen om
1500, rest 19e
eeuws.
Breedte 1,055 m,
diepte 0,935 m,
hoogte 0,655 m.
Collectie Stedelijk
Museum Vlissingen.