HET OUDSTE BERGMEUBEL 21 MUSEUMCOLLECTIE W.P. IACOBS Kisten (ook koffers) moeten tot de oudste bergmeubelen worden gerekend. Hiervoor zijn verschillende gronden aan te voeren: 1Ons beperkend tot de late gotiek in de Nederlanden (I5e en ongeveer eerste helft l óe eeuw), blijkt dat het bergmeubel assortiment in de min of meer eenvoudige burgerwoningen erg beperkt is. Afgezien van spinden, dit zijn ingebouwde muurka sten, en tresoren (ons woord dressoir is hiervan afgeleid) zijn er geen of weinig losse kasten. 2. Veelvuldige oorlogen en oorlogsdreigin- en, het bewonen van brandgevaarlijke outen huizen en voor de lage landen net gevaar van overstromingen, nopen de mid deleeuwse burger vaak tot het achterlaten van huis en haard. Dikwijls zal bij calami teiten gepoogd zijn kleding, linnengoed, waardepapieren en kostbaarheden te red den door dit bezit in, meestal van hengsels voorziene, koffers en kisten te bergen en naar veiliger plaatsen te vervoeren. Heel duidelijk wordt een en ander geïllustreerd op een schilderij van ca. 1500 uit het Amsterdamse Rijksmuseum. Dit aan beide zijden beschilderd paneel brengt de be kende St. Elisabethvloed van 1421 in beeld. (Ter verduidelijking: de ramp voltrok zich in de nacht van 1 8 op 19 nov. 1421 en deed de Biesbosch ontstaan). Op de voorgrond zien we overlevenden bezig met net in veiligheid brengen van wat nog rest aan aards bezit en een opvallend de tail vormen de vele koffers en kisten. 3. In de gildereglementen worden de meu belmakers of schrijnwerkers als kistenma kers aangeduid. De eerste aanleiding deze keer een artikel tje aan kisten te wijden is de recente re stauratie, in eigen beheer, van een 17e eeuws renaissance kistje. Verder is inspira tie geput uit de aanwezigheid in het Stedelijk Museum Vlissingen van een ge deeltelijk laatgotische kist. Zie afb. 1 en 2. DE LAATGOTIEK Een West-Europese laatgotische kist is als regel van eikenhout en bestaat uit vier met panelen opgevulde raamwerken van stijlen en regels. De stijlen vormen de verticale, de regels de horizontale delen van een raamwerk. Deze stijlen en regels zijn door middel van een pen- en gatverbinding aan elkaar bevestigd. Dit z.g. haaks vergaren is een construktie-wijze aie al in het oude Rome werd toegepast, maar in de duistere eeuwen na de val van het West-Romeinse Rijk in de vergetelheid is geraakt om dan in de late Middeleeuwen weer te worden toegepast. De kist wordt afgesloten door een scharnie rend vlak deksel bestaande uit massieve planken of een raamwerk met panelen. Om de inwerking van grondvocht tegen te gaan zijn de vier hoekstijlen tot poten ver lengd. Het hang- en sluitwerk is van smeedijzer en bij de meeste kisten is voor al aan net slot veel aandacht besteed. Het meest opvallende kenmerk van de laat gotische kist is de vorm van de panelen aan de voorzijde en soms ook aan de zij kanten. De panelen zijn niet vlak maar, soms zelfs uitbundig bewerkt. Sedert de 19e eeuw spreekt men in dit verband van "briefpanelen". Wat moeten we van deze romantische naam denken? Doordat de kistenmaker in het paneel verticaal verlo-

Tijdschriftenbank Zeeland

Den Spiegel | 1989 | | pagina 20