21
DEN SPIEGEL LITERAIR
van Willem Kloos, Frederik van Eeden, Albert
Verwey, Willem Paap en Frank van der Does.
Louis Couperus heeft nooit in 'De nieuwe gids'
gepubliceerd, hoewel hij met zijn proza zeker
tot de Tachtigers behoort. Veel van genoemde
kenmerken gelden voor hem. Zijn debuut was
Eline Vere (l 889), een roman over een vrouw,
die ten onder gaat aan melancholie.
De roman verscheen eerst (I888) als feuille
ton. Eline Vere is het slachtoffer van aangebo
ren eigenschappen en van haar milieu. FLet
boek is een mooi voorbeeld van een naturalis
tische roman. Naturalisme in de literatuur is
gebaseerd op determinisme: vrije wil wordt
niet erkend, de mens is het noodzakelijke pro-
dukt van erfelijkheid en milieu.
Een ander voorbeeld van een naturalistische
roman is 'Een nagelaten bekentenis' van
Marcellus Emants 1894). Dit is de geschiede
nis van een man, Willem Termeer, die als
slachtoffer van zijn karaktereigenschappen
zijn vrouw vermoordt. Terug naar Couperus: in
Eline Vere schetst hij heel scherp de verfijnde
en ook decadente sfeer van 's-Gravenhage
rond 1885. dierenhuizen, zoals het museum
gebouw er een was, en ook grotere, luxere,
dienen als decor voor ook andere 'Ffaagse'
romans; 'De boeken der kleine zielen'
(1901/1903) en 'Van oude mensen de din
gen die voorbijgaan' (1906). In 'De kleine
zielen' schetst hij de neergang van een familie
van hoge koloniale ambtenaren. "Van oude
mensenheeft als een soort sluitmotief de tijd,
de vergankelijkheid. Het is meer dan een de
tectiveverhaal, waarin iedereen afwacht wat
die oude mensen nu precies op hun
kerfstokhebben. Het boek vertoont een uitge
kiende structuur: evenals in 'De kleine zielen' is
het kleinste deel van de roman tot in details
opgebouwd.
Een ander schitterend boek van Couperus is
'De stille kracht' 11900). Dit verhaal speelt in
Nederlandsch-lndië, een land dat Couperus
goed kende. Hij bracht er een deel van zijn
jeugd door en keerde er later weer terug. Hij
leerde in Indië de geheime kracht van de in
lander kennen en geloofde vast in diens 'stille
kracht'.
Een boek dat net als 'Eline Vere' de belevings
wereld van een vrouw beschrijft is 'Van de
koele meren des doods1900) van Frederik
van Eeden. "De geschiedenis van een vrouw.
Hoe zij zocht de koele meren des Doods,
waar verlossing is, en hoe zij die vond." Bij
de tweede druk schreef Van Eeden een voor
woord, dat sindsdien wordt meegedrukt. In dit
voorwoord schrijft Van Eeden dat het hier niet
gaat om de beschrijving van een 'patholo
gisch geval', maar dat hij wil laten zien wat
een grote invloed opvoeding en toevallige ge
beurtenissen kunnen hebben op iemand met
een gevoelige natuur. Heel anders dus dan in
'Een nagelaten bekentenis', waar de hoofd
persoon geheel bepaald is door erfelijke fak-
toren.
Uit de jaren rond de eeuwwisseling zijn veel
meer boeken te noemen die het lezen zeker
waard zijn, dan in het kader van deze rubriek
mogelijk is. Willem Elsschot bijvoorbeeld pu
bliceert in I9l 3 zijn eerste roman 'Villa des
Roses'. Ook poëzie uit de beginjaren van
deze eeuw blijft hier buiten beschouwing. Ik
heb enkele boeken willen noemen die nog
steeds worden gedrukt en die zelfs als uit
gangspunt dienen voor film: 'Van de koele me
ren' en televisieseries: 'Kleine zielen' en 'Stille
kracht'. Naar aanleiding van het boek 'Eline
Vere' is zelfs een opera gemaakt: Eline, pre
miere 9 juni I990 in de Haagse Koninklijke
Schouwburg, uitgevoerd door 'De kleine ope
rastichting' met o. aMarco Bakker.
