PERSPECTIEFSCHILDERS
18
Pieter Saenredam,
Interieur van de
Laurenskerk te
Alkmaar. Paneel
54,5 x 43,5 cm.
Getekend en geda
teerd "Pieter Jansz.
Saenredam
1661Collectie
Museum Boymans -
van Beuningen.
binnen te kijken. Het gaat hier meer om diep
tesuggestie dan om illusie.
Saenredam werd al door zijn tijdgenoten be
wonderd en erkend als schepper van het reële
kerkinterieur. Hij was de vernieuwer van het
genre. Vóór Saenredam interesseerden schil
ders uit de Noordelijke Nederlanden zich
nauwelijks voor kerkinterieurs. In het zuiden,
met name in Antwerpen, voelde men zich er
wel toe aangetrokken. Daar schilderden onder
meer Peter Neeffs en Hendrick van Steenwijck
de Oude en de Jonge in- en exterieurs van ker
ken, stadspleinen, vreemde gebouwen en ver
sierde zalen die niets met de werkelijkheid te
maken hadden. Het waren meestal gefanta
seerde taferelen, waarmee ze hun kennis van
perspectivische constructies konden demonstre
ren. Deze meesters vonden navolgelingen in
het noorden, waaronder Dirck van Delen en
Bartholomeus van Bassen.
In hun voorstellingen lijkt de vloer vaak op te
lopen, om zoveel mogelijk van het interieur en
de inventaris te laten zien. De fantasiekerken
schijnen vaak eindeloos groot en zijn rijk ge
piilt
orgels, kandelaars, kortom alles wat in een
kerk thuishoort, maar veel overdadiger dan in
decoreerd met trappen, galerijen, altaars, ele
menten uit de klassieke architektuur, beschil
derde plafonds en pijlers, beelden, fonteinen,
WOi
lige
Nederland gewoon is. Tussen alle spullen
door lopen priesters en burgers, honden, een
processie en hier en daar een beenloze bede
laar, of er wordt toevallig net een graf gedol
ven voor een rijke burger. Alsof de schilder
een goede fotograaf was, die de kerk vastlegt
op het moment dat zich een heleboel volk ver
zamelt.
Hoe anders zijn de schilderijen van
Saenredam en zijn navolgers. Hij hield zich
aanvankelijk helemaal niet bezig met perspec
tieven, maar schilderde planten, bloemen, ge
zichten op steden en dorpen, boekillustraties
en portretten. Waarschijnlijk is hij in de weten
schap van het perspectief ingeleid door Jacob
van Campen, de latere bouwmeester van
Amsterdams stadhuis, nu Paleis op de Dam.
Van Campen werd ook als schilder opgeleid,
maar voelde zich toch meer tot het bouwbe
drijf aangetrokken. Hij leerde Saenredam ken-