In diverse plaatsen kwamen middengroepen,
die lid waren van het schuttersgilde bij elkaar.
In Amsterdam gebeurde dat bijv. in de Klove
niersdoelen, waardoor ze 'doelisten' werden
genoemd. Ook zij wilden invloed op de
samenstelling van het stadsbestuur. Eveneens
wensten de doelisten een vrije krijgsraad, waar
bij de leden door de middenklasse benoemd
moesten worden. Aan het hoofd van meerdere
schuttersgilden stond nl. een krijgsraad, die
uiteraard door het regentendom bemand werd.
Willem IV stond dit toe met de restriktie dat
alleen vergaderd mocht worden met toestem
ming van de burgemeester. Er veranderde dus
vrijwel niets en de beweging verliep.
Onder het stadhouderschap van Willem V zag
de ontwikkelde burgerij nog minder kansen
aanwezig om hun invloed in de bestuurscolle
ges aan te wenden. Tijdens de 4e Engelse oor
log (1780-1784) ontstond een partijconflikt lus-
Het weghalen van de kanonnen van de Vlissingse
wallen door de Prinsgezinden in 1787. Collectie
Gemeentearchief Vlissingen.
sen prinsgezinden (deze wilden een oorlog met
Engeland: voorkomen) en patriotten (pro-Frans
en pro-Amerikaans). Er bestonden echter vele
lokale groepjes van patriotten. De ekonomische
patriotten hielden zich bezig met de slechte
ekonomische toestand van de Republiek. De
politieke patriotten kunnen worden onderver
deeld in aristokratische patriotten (regentenfrak-
ties die buiten de boot vielen) en demokratische
patriotten (gezeten burgers, die verbreding van
de bestuurslaag eisten). Ook de dissenters
(andere kerken dan de hervormde) eisten nu
ook rechten. Op veel lokaties werden door de
patriotten excercitiegenootschappen of vrijcorp
sen opgericht. In Den Haag moest Willem V de
wijk nemen naar Nijmegen. Na dit succesje
ontstond een aanzet tot landelijke samenwer
king. Toen de samenwerking echter een feit
was ontstonden er onderlinge problemen.
De echtgenote van Willem V, Wilhelmina van
Pruisen, ging tot aktie over en trachtte zich naar
Den Haag te begeven maar werd door een
vrijcorps bij Goejanverwellesluis tegengehou
den. Zij keerde naar Nijmegen terug en vroeg
haar broer Koning Frederik Wilhelm II van Prui
sen om hulp. Deze zond een leger van 20.00
man en Willem V werd in zijn waardigheid her
steld. De door de patriotten gehoopte hulp uit
Frankrijk kwam niet opdagen. De prinsgezin
den herstelden de macht en de patriotten wer
den uit hun ambten gezet. Ongeveer 6000
patriotten, waaronder Betje Wolff en Aagje
Deken, weken uit naar Frankrijk.
DE REPUBLIEK EN HET
CULTURELE LEVEN
Men is snel geneigd vergelijkingen te trekken
met de glorietijd op cultureel gebied in de 1 7e
eeuw. Op het gebied van de schilderkunst
miste men wellicht in de 1 8e eeuw de enorme
scheppingsdrang van de 17e eeuwers. Er
waren er maar weinigen binnen de schilder
kunst en de literatuur die de invloed van de
navolging (klassicisme) konden ontworstelen.
Toch heeft de 'Verlichting' haar invloed tot de
Republiek kunnen uitstrekken. De werken van
schrijvers zoals Voltaire en Rousseau dringen
ook tot onze omgeving door. In de Republiek
kregen de werken van Betje Wolff en Aagje
DEN SPIEGEL 1994
14
