De Lloyd brieven
Jan Hintzen
124 Jaar geleden, op 10 augustus 1875, geeft de Nederlandse regering de verlaten marine
werf in Vlissingen in erfpacht aan een nieuwe onderneming onder de energieke leiding van
de negenentwintig jarige Arie Smit. Hij is de medeoprichter en eerste president-commissa
ris van de Koninklijke Maatschappij De Schelde, kortweg KMS. De jonge onderneming ont
vangt al op 14 april 1876 de eerste opdracht. De Vlissingse Zeevisscherij Maatschappij laat
een houten vissloep 'De Zeeuw' bouwen. De tweede order komt in 1877 van de Koninklijke
Nederlandse Marine, waaronder in die tijd ook het Nederlandse Loodswezen valt. Zo
wordt bouwnummer 2, de stoomschoener 'Schelde' voor het loodswezen, de eerste van de vele
schepen die de KMS voor de Nederlandse marine vervaardigt. Ook het jaar 1882 brengt
een belangrijke opdrachtgever in die beginfase. De Koninklijke Rotterdamsche Lloyd
draagt de bouw op van twee stoomschepen, de mailboten 'Batavia' en 'Soerabaja' 'tot het
vervoeren van passagiers en goederen van het Moederland naar Nederlandsch Oost-Indië'
Dit is een begin van een jarenlange hechte
relatie tussen de KMS en de Rotterdam
sche Lloyd. Totaal worden bij de KMS drie
endertig schepen voor de Rotterdamsche
Lloyd gebouwd. Piet Quitte heeft over deze
relatie en over vele andere KMS zaken een
boek geschreven dat in het najaar zal ver
schijnen, aan de vooravond van 125 jaar
KMS in Vlissingen. In dat boek wordt ook
de 'Lloyd brief' genoemd. Dat begrip wordt
hier wat verder uitgewerkt.
Eind negentiende eeuw maakt een groei
ende stroom van passagiers en vracht het
noodzakelijk steeds grotere schepen te
bouwen voor de vaart naar Nederlands
Oost-Indië. In het belang van die vele pas
sagiers, die zowel willen corresponderen
met het thuisland als met Nederlands
Oost-Indië, wordt in januari 1904 besloten
aan boord van de Indië-schepen brieven
bussen te plaatsen. De le officier-purser
wordt aan boord van de schepen de post-
agent. Later wordt deze taak toebedeeld
aan de le officier-administrateur. De post-
agent verkoopt postzegels en briefkaarten,
beheert de brievenbussen en verzorgt de
buslichtingen. Hij stempelt ook de
Nederlandse of buitenlandse postzegels af
en doet de post in postzakken en levert
deze af aan de postkantoren in de aanloop
havens, waar de verzending naar de
geadresseerde plaats vindt.
Voor deze internationale scheepspost zijn
regels opgesteld door de Wereld Post Unie
op haar congres in Wenen van 4 juli 1891.
In deze regels worden onder andere de
verrekeningen van de portokosten tussen
de verschillende landen vastgesteld. Brie
ven tijdens een verblijf in een aanloopha
ven gepost, moeten voorzien worden van
zegels uit het land van deze aanloophaven.
Post op volle zee in de scheepsbrievenbus
gedeponeerd, mag met Nederlandse zegels
gefrankeerd worden.
Twee Nederlandse scheepvaartmaat
schappijen beheersen de lijndiensten van
Nederland naar Nederlands-Indië visa-
versa: de Stoomvaart Maatschappij
Nederland en de Rotterdamsche Lloyd. Als
extra service voor de passagiers die onge
veer een maand aan boord verblijven tij
dens een Indië-reis, stelt de Rotterdam
sche Lloyd speciale postbladen ter
beschikking met een fraaie afbeelding van
het schip en ruimte om te corresponderen.
Ook voor een aantal bij de KMS gebouwde
schepen van de Rotterdamsche Lloyd zijn
dergelijke Lloyd-brieven vervaardigd. Het
zijn stuk voor stuk fraaie ontwerpen, die
bovendien een rijke historie vertellen van
de KMS, van de Rotterdamsche Lloyd en
van de Nederlandse scheepvaart in de
(wereld)geschiedenis. In twee afbeeldin
gen worden voorbeelden gegeven van deze
Lloyd-brieven als hommage aan de
Koninklijke Maatschappij de Schelde. De
keuze is daarbij gemaakt voor een tweetal
Den Spiegel, juli 1999
15