Spelen met sl a ven geld
Dick Broers
Op de zolder van het Lampsinshuis, waar het
muZEEum de maritieme geschiedenis van
Zeeland vertelt, ligt in een vitrine een aantal
vreemde schelpjes: Kaurischelpjes. Het
begeleidende boekje vertelt de bezoeker dat de
ze van oorsprong tropische schelpjes werden
gebruikt als ruilobject bij de slavenhandel.
De talrijke vondsten van deze schelpen, vooral
op de Walcherse stranden, verwijzen naar
verongelukte VOC-schepen. In Westkapelle
worden de schelpjes, keutjes genaamd,
gebruikt bij een gezelschapsspel.
Speelgoed
In de eerste helft van de vorige eeuw en
eerder werd in Zeeland het 'pachtspel' of
keutjesspel gespeeld. In het Woordenboek
der Zeeuwse Dialecten staat vermeld bij
pachtspel: gezelschapsspel met speel
kaarten en dobbelstenen omstreeks 1890
in Zeeuws- Vlaanderen op nieuwjaarsavond
gespeeld door het hele gezin, inclusief
meiden, knechts en arbeidersfamilie; de
inleg bestond uit keutjes. En bij keutjes:
kauri cypraea monetaWalcheren, Zuid-
Beveland, Noord-Beveland, West Zeeuws-
Vlaanderen; de keutjes werden als fiches
gebruikt, men bewaarde ze in een keutjes-
dööze of keutjeszak. Onderzoek toonde aan
dat het spel op Walcheren en in Zeeuws-
Vlaanderen nog steeds wordt gespeeld en
dat veel Walchenaren schelpjes bezitten. De
schelpjes in het muZEEum zijn eveneens
particulier bezit en in bruikleen afgestaan.
Strandvondst
De meeste schelpen in Zeeuws bezit zijn
gevonden aan het strand, ondermeer bij
fort Rammekens en De Kaloot. Het verhaal
gaat dat de jongens van Westkapelle vroe
ger met op het strand gevonden kauri's
rammelend in hun broekzak rondliepen.
Deze zijn afkomstig van het VOC-fregat
Reigersbroek. Het schip was in 1738 met
twee andere retourschepen van Ceylon
vertrokken met aan boord onder andere
kauri's. De twee andere schepen gingen op
28 juni van dat jaar ten anker op de rede
van Texel, maar schipper Elias Moens an
kerde de Reigersbroek op de Rede van
Rammekens. 's Middags besloot hij echter
om de zeilen weer te hijsen om opnieuw zee
te kiezen. Het schip raakte in moeilijkheden
op de banken van de Ooster-Rassen en
werd op de dijk van Westkapelle geworpen.
Door harde wind en hoge golven is het aan
stukken geslagen. Schipper Moens en vijf
tig bemanningsleden vonden de dood. Van
de kostbare lading worden nog steeds kau
ri's gevonden. Ook voor de kust van
Vlissingen is in 1697 het VOC-retourschip
Bantam, geladen met kauri's vergaan.
Slakken
Veel van de op Walcheren gevonden
schelpjes zijn afkomstig uit Ceylon. In de
retourschepen van de VOC dienden ze als
ballast, maar na aankomst brachten de
schelpen tussen de 6'/2 en 15 stuivers per
pond op. Op Ceylon werden de kauri's aan
gevoerd vanuit Male op de Malediven (offi
cieel: 'Republic of Maldives' en 'Dhivehi
Raajjeyge Jumhuriya' in het Maldivisch),
waar de sultan het monopolie bezat op de
handel.
Op de Malediven werden de schelpjes ge
bruikt als geld. Om deze te verzamelen
maakten de bewoners bundels van kokos
palmtakken en lieten die zakken in de door
koraalrif omsloten lagunes. Na verloop van
enige tijd zaten daar de slakken in trossen
op. De bundels werden bij gunstig weer
tweemaal per maand aan land getrokken.
Een man kon op een dag wel 12.000
schelpjes verzamelen. De dieren werden
van de bundels geplukt en in putten
gestort, waar ze twee maanden begraven
Januari 2005
21
