Slag om de Schelde en de betrokkenheid
van de Scheldeloodsen
Het mijnenvrij maken van de Schelde en het loodsen van de konvooien naar
Antwerpen, november 1944 - mei 1945
ÜOEKE ROOS
Talrijk zijn de geschriften over de bijzondere rol
die de rivier de Schelde had tijdens de Tweede
Wereldoorlog met als doel de haven van
Antwerpen toegankelijk maken voor geallieerde
goederen. Het gaat dan voornamelijk over de
strijd op de zuidelijke en noordelijke oevers van
deze roemrijke rivier. Een afschuwelijke strijd
waarbij in Vlaanderen en Zeeland meer militai
ren en burgers sneuvelden dan bij Operation
Market Garden (Slag om Arnhem). De Duitsers
waren zich zeer bewust dat het bezit van de
Antwerpse havenfaciliteiten voor de geallieer
den van vitaal belang was en dat wie de toegang
tot de Schelde beheerste, ook de Antwerpse
haven in zijn greep had. Dit was de geallieerde
plannenmakers in eerste instantie ontgaan.
In de Nederlandse oorlogsliteratuur treffen
we echter weinig aan over wat zich op de
rivier de Schelde afspeelde. Nauwelijks
wordt gesproken over het in november 1944
vrijmaken van mijnen van dit 80 km lange
vaarwater, ook wel Operatie Calendar
genoemd. Het was de moeilijkste en ge
vaarlijkste mijnenveegoperatie tijdens de
Tweede Wereldoorlog. Daarna zien we de
komst van de vele in konvooi varende,
diepgeladen schepen met bestemming Ant
werpen. 'Het openstellen van Antwerpen
betekende niet minder dan een complete
revolutie in de bevoorradingspositie van
de geallieerde legers', zegt de bekende
generaal Moulton, bevelhebber van een
commandobrigade op Walcheren. In deze
bijdrage ruime aandacht voor de betrok
kenheid van de Scheldeloodsen bij gebeur
tenissen uit de niet alleen rijke, maar even
eens roerige geschiedenis van de rivier de
Schelde en de loodsen die al vanaf vroege
tijden de 'wegwijzers' zijn op deze bochtige
en snelstromende rivier.
Scheidingsrivier
Over de ontstaansgeschiedenis van de
Westerschelde is al veel verteld, nu eerst
kort terug naar het einde van de
Middeleeuwen, toen de Schelde zich nabij
het toenmalige Hontemüde afscheidde van
de oude Scaldis en haar weg zocht naar
een zuidelijker uitmonding in de Noordzee.
De oude Honte dus, wat toen al een schei
dingsrivier was. Al in het begin van de veer
tiende eeuw stelde men zich de vraag of de
Honte of Westerschelde behoorde tot het
Vlaamse of het Hollandse gebied. Het heeft
tot 1504 geduurd voor er een beslissing ge
nomen werd. Door de Groote Raad van
Mechelen werd besloten dat de Wester
schelde een Zeeuwse, dus Hollandse stroom
was en dat de grenslijn zou lopen voor de
Vlaamse kust. Het gezag van de graaf van
Vlaanderen zou zich niet verder uitstrekken
dan hij, 'in het water wadende kon reiken
met het zwaard.
Na de stormvloeden van de vijftiende en
zestiende eeuw werd de monding nog bre
der en de bevaarbaarheid groter, zodat de
internationale scheepvaart koos voor een
ankerplaats op de Walcherse Rede, een an-
kergebied ten oosten van Walcheren.
Dit alles tot groot ongenoegen van de
Bruggenaars, die de toegang tot hun ha
ven, het Zwin, zagen verzanden.
Verschillende typen schepen liepen eertijds
de Scheldemonding binnen: de hulk, de
baardse, de kraak of het karveel. Zij vroe
gen om een loods en dit was de schipper
van een Zeeuwse binnenvaarder die de weg
4
Den Spiegel
