Aken, getekend op 17 oktober 1748, werd
Fort Lillo weer toegewezen aan de Repu
bliek en kon de tol weer hervat worden;
vanaf 10 december meldden de eerste
schippers zich weer bij de controleur,
Andries Nebbens. Dit bleef zo tot en met
1786, nadat in 1785 het Fort werd afge
staan aan de Oostenrijkse Nederlanden.
Vanaf toen werd in Bath de tol geheven.
Veel transporten, vooral richting Holland,
waren afgeladen met blauwsteen en even
tueel ook kalk, zoals Bommenee al meldde,
een bijproduct van de steenwinning.
Maar er kwamen ook gedifferentieerdere la
dingen voor, bijvoorbeeld in de beurtvaart
op verschillende steden. Zo duikt er in de
achttiende eeuw vaak een transport op
naar Middelburg met vrij constante hoe
veelheden blauwsteen, oud ijzer en ijzeren
nagelen.
Andere blauwsteenpartijen, werden ver
voerd met kamerbetimmeringen, of luxe
meubels, wijnen, boeken. Het lijkt erop dat
blauwsteen in het laatste geval als extra
ballast voor de verhoudingsgewijs lichte la
ding, of in het kader van een particuliere
opdracht werd vervoerd, bijvoorbeeld de
verbouwing van een huis: een nieuwe
stoep, gevelornamenten, vloerstenen in en
om het huis, regenbakken of waterstenen.
Tijdens de zoektocht naar marmer en
blauwsteen in de tolrekeningen, zeilde in
beide richtingen, naast grote hoeveelheden
graan, rogge, vis, turf en kolen, ook voor
een kunsthistoricus leuke andere zaken
voorbij: aan het begin van de zeventiende
eeuw Antwerpse meubels, Spaanse stoe
len, schilderijen en veel zijde, maar (later
ook) hoepelrokken, citrus- en olijfboom
pjes, zelfs diamantboren en hele interieurs.
Het wat saaie turfwerk, deed de gedachten
afdwalen naar fantasierijkere cultuurhisto
rische onderwerpen.
Waarde voor mijn onderzoek
De bestudering van de tolrekeningen van
Fort Lillo draaide uiteindelijk om bruikbare
informatie voor het onderzoek naar natuur-
steenvloeren in het Nederlands interieur
van de zeventiende en achttiende eeuw. Dit
bleek tegen te vallen.
Kaart van Zeeland,
met het noorden rechts
(Historisch Topografische
Atlas Gemeentearchief
Vlissingen)
Juli 2007
13
