De Franse plattegrond uit 1810
Het kerkgebouw van de Waalse Gemeente
heeft 174 jaar bestaan van 1635 tot 1809.
Helaas is het mij niet gelukt om ook maar
één enkele betrouwbare gravure, tekening,
schilderij of andere afbeelding van het ex-
of interieur te vinden. Wegens het ontbre
ken van een torentje noodde het gebouw
ook niet uit om bijvoorbeeld op schilderijen
te worden afgebeeld.
Op de door Joan Blaeu te Amsterdam in
1648 gemaakte en in 1649 uitgegeven
stadsplattegrond van Vlissingen is onge
veer op de locatie van de Waalse kerk een
gebouw gegraveerd. Het afgebeelde twee-
beukige gebouw wijkt echter af van latere
beschrijvingen. Voor de vervaardiging van
zijn kaarten heeft de bekende cartograaf
wel medewerking gezocht en dikwijls ge
kregen van de verschillende stadsbesturen.
Wel zijn we in het bezit van een door Franse
ingenieurs in 1810 gemaakte betrouwbare
tekening van de plattegrond en de situatie
van het gebouw. Voor de opmeting van de
fundering maakten zij gebruik van het me
trieke stelsel dat destijds nog niet in
Nederland was ingevoerd. Duidelijk is te
zien dat het ging om een éénbeukige recht
hoekige zaalkerk waardoor het zicht op de
kansel en het doopvont optimaal is. Deze
bouw paste in de destijds nog actuele tradi
tie van protestantse kerkenbouw. Recht
hoekige zeventiende-eeuwse gereformeer
de (hervormde) kerkjes komen in Zeeland
veelvuldig voor zoals op open monumen
tendagen bijvoorbeeld te zien is in Retran-
chement, Nieuwvliet en St. Laurens. Deze
kerkgebouwen zijn echter voorzien van een
torentje terwijl dit op de Waalse kerk te
Vlissingen ontbrak. De eventuele aanwezig
heid van een torenopbouw wordt in geen
enkele bekende bron vermeld.
De sacristie was ondergebracht in een uit
bouw grenzend aan het binnenhof waar de
regenput (cisterne) was ondergebracht, die
later verbonden werd met de dakgoten om
het kostbare regenwater op te vangen. Het
blusmateriaal inclusief een voor die tijd
moderne brandspuit lag in een afzonderlijk
vertrek naast de kerk opgeslagen. De veer
tien meter brede voorgevel met entree en
portaal was ongeveer op het zuidwesten
gelegen. Aan de noordwestelijke zijde
grensde de kerk aan particuliere woningen
terwijl aan de oostelijke zijde woningen te
gen de tuinmuur gebouwd waren. Op de
plattegrond zijn ook de steunberen duide
lijk te zien.
In- en exterieur: 'Een vierkantig gebouw
met glasen'
Ook al zijn de gegevens schaars toch kun
nen we ons op basis van schriftelijke bron
nen een redelijke voorstelling maken van
de Waalse kerk.
De achttiende-eeuwse Vlissingse advocaat
en notaris J.J. Brasser had wegens de eco
nomische malaise van de stad waarschijn
lijk gebrek aan klandizie. Tijd over dus om
zich te verdiepen in de geschiedenis van
Vlissingen en om als ooggetuige een uitge
breide beschrijving te maken van de stad in
de vijftiger jaren van de achttiende eeuw.
Het lijvige handgeschreven werk uit 1754
omvat meer dan 700 bladzijden bestaande
uit lange aaneengeknoopte zinnen.
In zijn 'Beschrijvinge der stadt Vlissinge'
wijdt hij slechts negen bladzijden aan de
Waalse kerk waarvan hij zelf ook lid was.
Ook al bevat zijn betoog hiaten, toch geeft
Brasser niet alleen een betrouwbaar en glo
baal beeld van het gebouw, maar ook van
de organisatie van de kerk en de eredien
sten. Hij schrijft onder andere:
'De kerk is een lang vierkantig gebouw met
glasen, die in van steene gemetselde too-
gen komen te staan, en is overdeckt met
een Cap met leien belegt'.
Het uit bakstenen opgetrokken kerkgebouw
was voorzien van rondboogvensters zoals
die ook werden toegepast in de oudere
Kleine- of Middelkerk (1592) en de later
gebouwde Oostkerk (1654) te Vlissingen.
Op de twee hoeken van het met leien be
klede schilddak stonden makelaars elk be
kroond met een grote stenen kloot (knop of
bol). Omdat de ene kloot er tijdens de na
jaarsstorm van 1747 was afgewaaid heeft
men daarna uit voorzorg ook de andere
stenen bol of knop verwijderd en de make-
28
Den Spiegel
