Panorama Vlissingen
Nieuw stadsgezicht 1809
Veronica Frenks
Wat valt er nog ontdekken of toe te voegen aan
de geschiedenis van Vlissingen? Er is immers
al zoveel bekend. Toch blijkt regelmatig dat bij
bestudering van bronnen weer nieuwe feiten
en zelfs nieuwe bronnen aan het licht komen.
Afgelopen winter was er voor mij zo'n euforisch
moment waarop een persoonlijke ontdekking
ook van belang wordt voor anderen.
Tijdens het onderzoek voor een boek over
Vlissingen ten tijde van het bombardement
in 1809 door de Engelsen is onder meer
een fraaie afbeelding van de stad vanaf de
landzijde boven water gekomen.
Deze afbeelding betreft een langwerpig wa
terverfschilderij van 2 meter bij 40 cm. Te
zien is hoe de Engelsen de stad bestoken
vanaf fort De Ruyter, vanuit West Souburg
en vanaf het water. Overal staan gebouwen
in brand. Bijzonder is dat er een gebouw op
staat waarvan het bestaan bekend was door
beschrijvingen en kaarten, maar waarvan
tot op heden geen afbeelding te zien was.
Het gaat om het WIC-gebouw (gebouw van
de West-Indische compagnie), dat zich aan
het einde van de dokhaven bevond. In 1809
was Vlissingen bezet door de Fransen. Zij
hadden het WIC-gebouw en het er naast
gelegen weeshuis in gebruik als hospitaal.
Ook de bomen van het parkje dat in de ze
ventiende eeuw werd aangelegd tussen het
WIC-gebouw en de dokhaven, zijn te zien.
De afbeelding, die zich in een depot van het
National Maritime Museum in Greenwich
bevindt, kwam aan het licht door een on
derzoek naar een archiefstuk uit het ge
meentearchief van Vlissingen. Een archief
stuk dat eveneens de moeite waard is als
het gaat om het beeld van de stad in de pe
riode dat Vlissingen tot het Franse rijk be
hoorde en begeerd werd door de Engelsen,
die de stad zagen als een bruggenhoofd om
de stad Antwerpen in te nemen en als punt
waarvandaan de Schelde beheerst kon wor
den.
Hoe dat allemaal in zijn werk ging, wordt
uitgebreid beschreven in een publicatie die
in de loop van het jaar uitkomt en waaraan
verschillende auteurs' meewerken die het
onderzoek van Tobias van Gent verdiepen,
uitbreiden en nuanceren aan de hand van
nieuwe bronnen en het opnieuw bestuderen
van al bekende bronnen.
Het archiefstuk waarmee het voor mij al
lemaal begon, lag al sinds 1937 in het ge
meentearchief in Vlissingen. Adri Meerman,
de baas van het gemeentearchief, toonde
de afbeelding waarom het ging en meteen
viel al de aparte vorm op: Vlissingen afge
beeld in een cirkel. De Sint Jacobstoren
staat er op, maar het lijkt alsof er vanaf de
toren een beeld van de stad is geschetst.
Geen statisch beeld overigens. De stad
staat in brand en wordt bestookt vanaf zee
door Congreve Rockets, een soort bommen
die als vuurpijlen op de stad werden afge
schoten. De afbeelding blijkt bij nadere be
studering een soort uitleg bij een schilderij.
Dat schilderij bestaat niet meer. Maar op de
afbeelding staat het schilderij in het klein en
er staat precies bij waarvoor de gebouwen
dienden en zelfs welke schepen er voor de
kust lagen. In de British Library in Londen
zijn verschillende van deze 'keys', zoals de
Engelsen het noemen, aanwezig. Overigens
niet van Vlissingen. En ook niet ingekleurd
zoals deze. Ralph Hyde, specialist op het
gebied van panorama's en schrijver van
het boek Panoramania2, vertelde me in een
telefoongesprek dat hij in totaal van het be
staan van drie van dergelijke keys op de
hoogte is. Omdat de andere twee niet inge
kleurd zijn, denkt hij dat die uit het Vlissings
gemeentearchief later is ingekleurd.
Dat de afbeelding rond is, komt omdat het
oorspronkelijke schilderij eveneens een
14
Den Spiegel
