Strijkijzers op het water
Stoomkanonneerboten van de Koninklijke Marine op
en om de Schelde
Cor Heijkoop
Bij het woord strijkijzer denken de meeste
mensen aan een huishoudelijk apparaat. Bij een
ander roept het gevoelens op van nostalgie voor
een bepaald type auto van Franse origine uit de
jaren zestig. Slechts een enkeling denkt nog aan
een oorlogsschip van onze marine uit lang
vervlogen tijd.
We duiden dan een type kanonneerboot dat
vooral bekend is geworden onder de bijnaam
strijkijzer en beeldbepalend was in de periode
1890-1940. De kanonneerboten waren vaak op
oefening in de Zeeuwse wateren en later
fungeerde 't striekiezer als wacht- of kostschip
bij de Vlissingse marine en lag als immobiel
vaartuig aan de Houtkade in het centrum van
de stad.
De Vestingwet van 1874
De in 1874 aangenomen Vestingwet voor
zag voor de zeemacht bij de verdediging
van Nederland uitsluitend een taak, aan
vullend op de verdedigingswerken op land.
Dat betekende in de praktijk dat de zeega
ten en riviermondingen verdedigd werden
door forten aan de wal, die vervolgens wer
den aangevuld door drijvende gepantserde
schepen met kanonnen. Voor dit concept
werd het volgende varende materieel nodig
geacht:
een viertal kustverdedigingsvaartuigen,
dertien monitors en negenentwintig stoom
kanonneerboten. Al deze schepen zagen
het levenslicht en kwamen onder de vol
gende namen in de vaart:
De vier kustverdedigingsvaartuigen ook wel
ramtoren schepen genoemd waren de Buffel,
Schorpioen, Guinea en de Stier. Hun taak
lag in de noordelijke wateren en Noordzee.
Voor de Zeeuwse en Zuid-Hollandse zee
gaten en de Zuiderzee waren bestemd: de
rammonitors der eerste klasse: Draak en
Matador, de rammonitors der 2e klasse:
Adder, Haai, Hyena, Luipaard, Panter,
en Wesp en de monitors der 2e klasse:
Bloedhond, Cerberus, Heiligerlee, Krokodil
en Tijger.
De kanonneerboten der 2e klasse: Bever,
Brak, Das, Dog, Ever, Fret, Geep, Gier,
Havik, Hydra, Los, Raaf, Sperwer en Vos.
Kanonneerboten der le klasse: Balder,
Bulgia, Braga, Dufa, Fryer, Hadda, Hefring,
Heimdall, Njord, Thor, Tyr, Gdur, Vali, Vidar,
en Glfr.
Ter afronding van de verdediging aan de
oostgrens waren er nog vijf riviervaartui
gen beschikbaar namelijk: de Eischaal,
Meerval, Mosa, Rens en Vaals. Zij moesten
stroomopwaarts dienst doen bij onze rivie
ren ter hoogte van Arnhem en Nijmegen.
Rond de eeuwwisseling waren deze sche
pen voor de kustverdediging echter al ver
ouderd, de ontwikkeling van de torpedo's
en mijnen had, wat de maritieme verdedi-
UUchijcfcpJu! h ,t
Vi'Winjeft'
De Bulgia als immobiel wacht- of kostschip in
Vlissingen. Let op de vorm van het schip, net een
strijkijzer. (Fotocollectie Gemeentearchief Vlissingen).
12
Den Spiegel
