Nederlandse lVlarine wel of niet
geïnteresseerd in een eigen onderzeese
torpedoboot in 1 899?
Ron van Maanen
Als op 21 December 1906 de onderzeeboot
Hr.Ms. O 1 door de Koninklijke Marine in dienst
wordt genomen, houdt dit tevens de
introductie van het onderzeebootwapen in.1
Andere Europese landen en natuurlijk de
Verenigde Staten waren ons voor voorgegaan.
Betekent dit dat wij achterliepen?
Niet echt als we kijken naar de vooraf
gaande eeuwen. Cornelis Drebbel beproeft
tussen 1620 en 1624 met succes de door
hem uitgevonden onderzeeboot. In 1620
vaart deze in drie uur van de Tower of
London naar Greenwich in de Theems on
der water. De Fransman De Son toont in
1654 zijn ontwerp van een onderzeeese
ram aan de Staten Generaal. Als zijn Malle
Schip een succes was geweest dan was de
Eerste Engelse Zeeoorlog (1652-1654)
misschien meer in ons voordeel uitgevallen,
ühlenbeck en Lipkens trachtten tevergeefs
tussen 1836 and 1839 de Nederlandse
overheid te bewegen een onderzeeboot te
bouwen. Inmiddels was men ook elders in
Europa en de Verenigde Staten geïnteres
seerd in onderzeeboten. Het niet slagen van
de initiatieven in ons land betekent niet dat
het Nederlandse ministerie van marine niet
in de gaten hield wat elders gebeurde. Zo is
er correspondentie bewaard in het archief
van dit ministerie over bijvoorbeeld de
Spaanse Peral uit 1884 maar ook over wat
er gebeurde in Zweden. De minister liet aan
de uitvinder Thorsten Nordenfelt weten niet
in te gaan op diens uitnodiging marineoffi
cieren te sturen bij de presentatie, maar hij
stelde wel op prijs op de hoogte te worden
gehouden van de verdere ontwikkelingen.
In 1898 benaderde de minister van marine
Roëll zijn ambtsgenoot van buitenlandse
zaken om eens te informeren waar een ze
kere Holland in de Verenigde Staten mee
bezig was. Roëll meende dat een dergelijke
onderzeese torpedoboot ook bij de ver
dediging van Nederland als wapen goede
diensten zou kunnen bewijzen. Daar waar
Engeland absoluut niet genegen was ande
re landen te laten delen in de onderhanden
zijnde experimenten, wilden Frankrijk en de
Verenigde Staten vermoedelijk eerder infor
matie delen.
John Philip Holland
Deze uitvinder (29 februari 1840-12 augus
tus 1914) ontwierp onderzeeboten die door
meerdere marines in gebruik werden geno
men. De naar hem genoemde GSS Holland
was de eerste officiële onderzeeboot van de
GS marine. Enige ijdelheid moet hem niet
vreemd zijn geweest door zijn uitvinding
naar zichzelf te vernoemen. Ook de eerste
officiële onderzeeboot van de Britse ma
rine was vernoemd naar hem. Deze werd
gebouwd in 1900-1901 en stond bekend
als de HMS Holland 1 of als de HM sub
marine Torpedo Boat No. 1. De firma die
achter hem zijn dromen in praktijk bracht
was de Electric Boat Company, opgericht
in 1899 door Isaac Rice. Met dit bedrijf na
men Nederlandse diplomaten contact op.
Den Spiegel
1 Kiel gelegd op 1 juni 1904 en te water gelaten op
8 juli 1905. In 1920 uit dienst gesteld en uiteindelijk
gesloopt. Zijta schreef dat zij op 21 september 1927 pu
bliekelijk is verkocht. Haar toren is echter bewaard ge
bleven en staat nu aan wal op de Rijkswerf Willemsoord
(Den Helder). Zie ook de gedenkplaat op de foto.
Op 11 april 1906 schreef Rice van de Electric Boat
Company dat zijn bedrijf licenties voor de Holland had
verstrekt aan Engeland, Frankrijk, Spanje, Portugual,
Rusland, Duitsland, Italië en Japan.
24
