Prins Maurits als veertiger.
Rijksmuseum Amsterdam.
De onthoofding van Johan van Oldenbarneveit op
het Binnenhof te 's-Gravenhage op 13 mei 1619.
Rijksmuseum Amsterdam.
was de aanhang minder groot. Sterker nog:
het bestaan van dit soort groeperingen
had meerdere keren geleid tot reacties van
meer liberale predikanten en hun volgelin
gen die het geloof met meer vrijheid wilden
belijden. De bekendste tegenbeweging was
die van de Remonstranten in het begin van
de zeventiende eeuw. Onder leiding van
de Leidse theoloog Arminius wilden zij af
van het geloof dat de mens is voorbestemd
en niet zijn eigen leven kan bepalen. Zijn
collega Gomaris initieerde een tegenbewe
ging, de contra-remonstranten, die deze
zogenaamde goddelijke predestinatieleer
in stand wilden houden. De ruzie leidde in
1619 bijna tot een burgeroorlog in de nog
jonge Republiek en werd gewonnen door de
contraremonstranten die openlijk werden
gesteund door prins Maurits. Zijn politieke
tegenspeler, raadspensionaris Johan van
Oldenbarneveit, steunde de remonstranten
en werd mede daarom op 13 mei 1619 in
Delft onthoofd.
In Vlissingen werd deze rigoureuze maatre
gel van Maurits met gejuich ontvangen. De
stad was na 6 april 1572, de dag waarop
Vlissingen zich als eerste stad had bevrijd
van de Spaanse overheersing, altijd zeer
oranjegezind geweest en de inwoners hin
gen in meerderheid de strenge uitgangs
punten van de contraremonstrantie aan. In
het seculiere Vlissingen van de eenentwin
tigste eeuw kunnen weinig mensen zich dit
nog voorstellen. Het is daarom interessant
om te onderzoeken welke factoren van in
vloed zijn geweest op deze situatie, die nog
zeker 200 jaar zou duren. We onderschei
den er zes, in een onderling sterke samen
hang: (1) de vluchtelingenstroom vanuit
Wallonië, Frankrijk en Vlaanderen zoals
die vanaf halverwege de zestiende eeuw op
gang kwam, (2) de band tussen Vlissingen
en de Oranjes, (3) het Engelse pandschap
van 1586 tot 1616, (4) de samenstelling
van de bevolking die vooral uit 'kleyne luy-
den' bestond, (5) de commerciële belangen
van oorlogssituaties en (6) de haat tegen
de rooms-katholieke kerk.
1. De vluchtelingenstroom uit Vlaanderen,
Wallonië en Frankrijk
In de jaren zestig van de zestiende eeuw
kwam er een vluchtelingenstroom op gang
4
Den Spiegel
