Het tolhuis van Souburg
Jan Kauouw
Dit verhaal gaat over het tolhuis in de
Weststraat, zoals de Paspoortstraat vroeger
heette. Lang heb ik in onzekerheid verkeerd
waar die nu precies was. Een woning in deze
straat (nummer 11) heet nog 't Ouwe Toluus
maar dat zegt nog niet zoveel. Er worden wel
vaker huizen naar bijvoorbeeld een kerk of een
molen vernoemd. Een nabijgelegen woning heet
de Toren, die zal wellicht vernoemd zijn naar
de toren van Souburg. Toen ik aan de bewoner
vroeg of deze misschien wat meer wist van het
Toluus bleek hij er ook niet veel vanaf te weten.
Die tol zou in zijn woning geweest kunnen zijn,
of anders in de woning van zijn buurman, rechts
van hem. Daar werd ik dus niet veel wijzer van.
Van bevriende zijde was ik wel te weten
gekomen dat er een tol in de Paspoortstraat
geweest was en dat de weduwe Van de
Woestijne daar tolgaarster geweest was.
Maar waar dat precies geweest was kon
niemand me vertellen.
Tolhuis gezocht
Er zat niet anders op dan in de archieven te
gaan zoeken in kaarten of andere archief
stukken. Eerst maar eens in oude kaarten
gezocht, maar dat leverde ook niet veel
op. In de Gemeenteatlas van Kuiper vond
ik wel een tol op Groot Abeele en ook nog
één in de Ritthemsestraat, maar van een
tol in de Weststraat was niets te vinden.
In de bevolkingsregisters kwam ik wel de
familie Van de Woestijne op het spoor en
ook de plaats waar deze woonde. Dat was
rond het jaar 1900, Weststraat A37, later
werd dat Paspoortstraat 6. Een betrekke
lijk klein huisje, vlakbij de voormalige ko
lenboer Bakker, pal naast de ingang van
de Julianaschool (thans Rehobothstraat).
Voorheen had er ook al een tolgaarder
gewoond, Pieter Barentsen. Nu zegt dat
natuurlijk niet zoveel want de tol zelf had
wel op een andere plaats kunnen staan.
Bijvoorbeeld aan de overkant van de straat,
bij het oude Toluus. Het was me opgevallen
dat het toch wel een apart huisje was, dat
wekte mijn nieuwsgierigheid. Het had al
leen maar twee ramen aan de voorkant en
een deur aan de zijkant. Dat zie je niet vaak
bij oude huizen, zeker niet op het platte
land. Er was ook een soort uitbouw aan de
straatkant; op oude foto's is dat nog goed
te zien. De voorgevel van het huis stak on
geveer één meter buiten de andere huizen
uit en had een plat dakje. Dat was mak
kelijk, dan kon de tolgaarder het verkeer
via een zijraam en de deur al van verre aan
zien komen. Maar het bleef allemaal toch
een beetje vaag en onzeker.
Meer zekerheid kreeg ik toen ik in De Wete,
het blad van de Heemkundige Kring Wal
cheren, 1989, nummer 2, een artikel las
over het naastgelegen landgoed Doornlust.
Het was van meester De Ru, de hoofdon
derwijzer van de Julianaschool. Die schreef
onder andere dat naast het voormelde
huisje het toegangshek van de buitenplaats
gelegen had. En hij wist er tot mijn grote
vreugde ook nog bij te vertellen dat hij
van oude Souburgers gehoord had dat het
huisje naast het hek, richting Oranjeplein,
een tolhuis geweest was. Toen was er geen
twijfel meer mogelijk en had ik het tolhuis
van Souburg na een lange en uitgebreide
zoektocht gevonden.
Het Tolhuis
Het onlangs afgebroken gebouwtje Reho
bothstraat 2 (voorheen Paspoortstraat 6)
is dus een tolhuis geweest. Samen met
het hoekhuis van de voormalige kolenboer
Bakker behoort het waarschijnlijk tot de
oudste huizen van Souburg. Op héél oude
kaarten van bijvoorbeeld de zeventiende
eeuw is er ter plaatse al bebouwing te zien.
Dat was dan ook zowat de enige bebouwing
Den Spiegel
22
