Oranje Vrijstaat/Transvaal
Een rustige opbouw zat er voor deze twee
staten niet in. Engeland probeerde zijn
invloed uit te breiden en annexeerde in
1877 Transvaal. Onder leiding van vice-
president Paul Kruger protesteerde een
Boerendelegatie in Londen maar dat had
geen effect. De Boeren verzetten zich
daarna door het weigeren van belastingbe
taling, later met gewapend verzet (Eerste
Boerenoorlog 1880-1881). De Engelsen
werden in februari 1881 bij Majuba beslis
send verslagen en erkenden daarna onder
bepaalde voorwaarden de zelfstandigheid
van de Zuid-Afrikaanse Republiek.
Jameson raid
In 1886 werd bij Witwatersrand goud ge
vonden waardoor veel immigranten (uit-
landers) toestroomden. Deze invasie werd
door de Boeren met argwaan bekeken.
Ook het optreden van Cecil Rhodes die het
gebied ten noorden van Transvaal onder
Engelse invloed bracht, droeg niet bij aan
vertrouwen, Transvaal en Oranje Vrijstaat
werden daardoor ingesloten.
Vanaf einde 1895 werd het echt spannend
toen Jameson, gesteund door Rhodes,
een raid op Johannesburg ondernam. De
Engelsen hoopten daarmee een opstand
onder de ontevreden uitlanders te ontkete
nen en de regering van de Zuid-Afrikaanse
Republiek omver te werpen. De raid mis
lukte en Jameson werd gevangen geno
men.
Tweede Boerenoorlog
Voor de Transvaalse regering was de over
val aanleiding in het buitenland wapens
aan te schaffen onder andere in Duitsland,
wat slecht viel bij de Engelsen. Toen on
derhandelingen over stemrecht voor de
uitlanders mislukten en Engeland troepen
versterkingen naar het naastgelegen Natal
stuurde was voor de regering van Transvaal
de maat vol. Kruger en de Volksraad eis
ten in een ultimatum terugtrekking van
die troepen, Engeland reageerde daar niet
op en in oktober 1899 brak de Tweede
Boerenoorlog uit waaraan ook door Oranje
Vrijstaat werd deelgenomen.
Aanvankelijk behaalden de Boeren enkele
successen maar na de komst van Engelse
versterkingen keerde het tij: op 13 maart
1900 werd Bloemfontein bezet, 30 mei
Johannesburg en op 5 juni Pretoria. Het
was voor veel inwoners van Transvaal en
Oranje Vrijstaat aanleiding om al of niet
gedwongen hun land te verlaten, onder wie
veel personeel van de Nederlands Zuid-
Afrikaanse Spoorweg Maatschappij.
De Boeren gingen over tot een guerrillaoor
log die door de Engelsen op harde manier
werd beantwoord. Vrouwen en kinderen
van Boeren werden in concentratiekam
pen opgesloten, krijgsgevangenen overge
bracht naar Ceylon en Sint Helena, boerde
rijen platgebrand, kortom een echte vuile
oorlog. Het duurde nog twee jaar voor de
Vrede van Vereniging (1902) werd geslo
ten.
Nederlands Zuid-Afrikaanse Spoorweg
Maatschappij (NZASM)
Deze maatschappij werd in 1879 in Amster
dam opgericht met als doel de exploitatie
van spoorlijnen in Transvaal. De afgesloten
ligging van de Boerenrepublieken en de
afhankelijkheid van de Engelsen voor ver
voer naar de kust bijvoorbeeld Kaapstad
was, gelet op de moeilijke verhoudingen,
een probleem. Voor Kruger was het aan
leiding een spoorlijn te laten aanleggen
via Portugees Oost-Afrika naar Lorenzo
Marques aan de Delagoabaai. Voor dat om
vangrijke werk werden veel arbeidskrach
ten uit Nederland aangetrokken.
Toen in 1899 de Tweede Boerenoorlog
uitbrak gaf de directie instructies aan het
personeel wat te doen als een spoorlijn of
een gedeelte daarvan door de vijand werd
bezet. In dat geval moest het werk worden
gestaakt en de lijn of het station worden
verlaten. Ook mocht het geen werk voor
de vijand uitvoeren. Als men daartoe ge
dwongen werd dan mocht dat bevel worden
opgevolgd maar men moest proberen zich
aan dat werk te onttrekken.
April 2019
23
