Dominica, roofden om elders als slaaf te
verkopen. Tegen 1658 telde Statia volgens
De Rochefort 1600 inwoners, waarvan de
helft slaven. Waarschijnlijk was dit aan
tal overdreven. Elders werd de Europese
bevolking op zo'n 300 gesteld, maar wel
met 900 slaven. Ondanks de groei van de
kolonie was er geen echte stad op het ei
land. Pas in de negentiende eeuw zou het
fort met zijn nederzetting alsmede de ne
derzetting onder de heuvel samensmelten
tot Oranjestad. Rond 1650/1660 vond de
omslag van tabaksplantages naar suiker
plantages plaats, zoals dit ook op andere
eilanden gebeurde. Saba had een lastige
start. Een aardverschuiving verwoestte in
1651 de eerste nederzetting. In 1659 woon
den er 57 Nederlanders, en 54 Engelsen,
Schotten en Ieren op het eiland. Ook hier
waren vooral katoen, tabak, indigo en later
suiker belangrijk. In 1656 vluchtten 14 sla
ven van Saba naar Puerto Rico.
Verovering en herovering
In 1665 werden de eilanden door de Engel
sen veroverd en werden 900 slaven mee
genomen door de veroveraars. Ook 250
Nederlanders van Statia en 70 van Saba
werden meegenomen. Een jaar later wilde
Gerard Bogaert vanaf Curasao Statia ver
overen. De Fransen waren de Nederlanders
hierbij te hulp geschoten, maar behielden
het eiland uiteindelijk op een verraderlijke
manier. Bogaert schreef dat hij hoopte
dat het eiland snel terug onder Nederland
kwam 'tot voortplantinge van Godes
Kercke', want nu was het 'onder het pau
selijk juk zwaarlijk zucht, de liberteyt niet
hebbende een psalm te zingen'. Na veel
onderhandelen gaven de Fransen in 1667
het eiland terug aan de Zeeuwen. In 1671
werd Lucas Jacobson aangesteld als com
mandeur van Statia én van Saba. Dit was
een van de eerste keren dat het laatste ei
land nadrukkelijk genoemd werd voor de
Zeeuwse periode. Het jaar daarop werd het
eiland door de Engelsen veroverd, om nog
geen jaar later heroverd te worden door
Evertsen en Binckes die op diezelfde tocht
Nieuw-Amsterdam heroverden. Nadat de
twee zeehelden het eiland verlieten, namen
de Engelsen het eiland direct weer in. Na
gesteggel over de teruggave van het eiland
na de Vrede van Westminster (1674), was
het aan Jan Erasmus Reining te danken dat
het eiland in 1676 weer Nederlands was.
Het jaar daarop zou Reining een belangrijke
rol op Tobago spelen.
Het einde van een patroonschap
De WIC wilde na de Engelse veroveringen
de eilanden zelf weer besturen en probeer
de de rechten van de patronen af te kopen
voor Statia. Saba hoefden ze niet te kopen
meenden zij, want daarvoor was nooit een
officieel octrooi verleend. Gebaseerd op de
benoeming van commandeur Jacobsen
voor Statia én Saba, kregen de patronen
uiteindelijk toch gelijk dat Saba ook onder
het patroonschap viel. Na decennia van
privé-koloniën kwamen meerdere patroon
schappen in deze periode aan hun einde.
Voor Saba en Statia speelden, naast de toe
nemende externe dreiging, ook een conflict
tussen de twee patronen en het streven
naar een handelsmonopolie van Van Pere
mee tot de beslissing van de WIC. Dominee
Demetrius (Cornelis de Meester) verkocht
als tweede man van Johanna Schorer in
1679 hun rechten aan de WIC. Deze ver-
Predikant Johannes de Mey, 1660; koper
gravure en ets. (Rijksmuseum Amsterdam).
Oktober 2020
