h
fli J rit
K T
Juli 2022
21
Onze Lieve Vrouwe Kerk in Vlissingen (detail van
de stadskaart van Cornelis Poel uit 1570, Nationaal
Archief).
Misverstand 4. Protestanten tegen
katholieken
Schouder aan schouder liepen protestanten
en rooms-katholieken vervolgens naar het
wapendepot, plunderden dat en vervolgden
hun weg naar het havenhoofd waar Johan
van Kuyk zijn toespraak hield, de schoten
werden gelost, de Spaanse onderhandelaar
naar de kant zwom en uiteindelijk overeen
stemming werd bereikt over het vertrek
van de vloot en de soldaten. Schouder
aan schouder ook liepen de Vlissingers
terug naar het stadhuis, hoorden daar een
kansloze toespraak aan van de stadhouder
van Zeeland Anthonie van Bourgondië
die hen opriep te stoppen met het oproer
en slaagden erin deze zo bang te maken
dat hij spoorslags terugkeerde naar zijn
standplaats Middelburg, op de voet gevolgd
door de kwartiermakers en de meeste van
de 300 Waalse soldaten. Schouder aan
schouder tenslotte begroetten de Vlis-
singers het nieuwe stadsbestuur en gingen
over tot de orde van de dag, of liever ge
zegd: de orde zoals die ooit was geweest en
nu wellicht terugkeerde.
In de apologie werd met geen woord
gerept over spanningen die zouden be
staan op godsdienstig gebied. En dat is
opmerkelijk. Een van de opdrachten van
Alva was immers om de opkomst van
het protestantisme de kop in te drukken,
desnoods met geweld. Het onderwerp is
ook in de latere geschiedschrijving breed
uitgemeten: de Tachtigjarige Oorlog werd
als godsdienstoorlog gepresenteerd met
als plezierige bijwerking de losmaking
van Spanje en de stichting van de Repu
bliek waar het protestantisme tot staats
godsdienst werd gepromoveerd en van de
weeromstuit het rooms-katholieke geloof
de kop werd ingedrukt. De toestroom
van zuidelijke protestantse immigranten
zorgde voor een enorme versterking van
de intellectuele én economische bovenlaag
van de bevolking van de nieuwe natie,
met als gevolg de ongekende welvaart in
het laatste kwart van de zestiende en het
grootste deel van de zeventiende eeuw.
Ook de Zeeuwse steden, waaronder vooral
Middelburg en Vlissingen, zouden volop
meeprofiteren van deze welvaart. Het
blijft echter de vraag hoe groot de rol van
de strijd tussen de godsdiensten hierin in
geweest.
Voor de Vlissingse Opstand kan in elk geval
worden aangetoond dat godsdienst geen
enkele rol speelde in de gebeurtenissen op
paasochtend. Het gewone volk, waaronder
veel protestanten, was in de vroege uren
samengestroomd voor het stadhuis om
onder leiding van Johan van Kuyk te
protesteren tegen de komst van de Spaanse
kwartiermakers en de 1000 soldaten. De
rooms-katholieken kregen in de Onze Lieve
Vrouwekerk, de huidige Sint Jacobskerk,
een donderpreek van de priester te horen
waarin hij zijn gehoor opriep om in opstand
te komen tegen de nieuwe inkwartieringen,
de hoge belastingen en de bouw van de
citadel op de plaats waar de Vlissingers
een nieuwe haven hadden gepland. De
aanwezigen in de kerk behoorden tot
het meer welvarende deel van de stad
die voor het inkomen afhankelijk waren
van de handel en de scheepvaart en
aarzelden geen moment om het advies
van de voorganger op te volgen. Zij liepen
in optocht naar het stadhuis en voegden
zich bij de menigte waar de gemoederen
inmiddels oververhit waren geraakt.
