9
De heer Geleedst deelt in dit sterk persoonlijke relaas mee op welke wijze hij vóór de
Tweede Wereldoorlog het nationaal-socialisme ging wantrouwen, en waarom hij in
de oorlog met Vrij Goes begon.
Ten behoeve van een juist begrip zijn door de redactie enkele noten aan het stuk toe
gevoegd.
VRIJ GOES. Aanleiding - Inspiratie - Uitvoering.
De machtsovername in het Duitse Rijk op 31 januari 1933 had geweldige gevolgen,
hoewel men dat niet direkt gezegd zou hebben. De Nederlandse regering had haar
handen vol met de muiterij op "De Zeven Provinciën" en met het "verse kadetje" (1).
Maar onder brede lagen van de bevolking ontstond onrust en verwarring door hetgeen
in het Oosten plaatsgreep. En het was daar dan ook werkelijk een greep (overal op)
(2). Bezinning op en waardering van de democratische waarden vonden bij de bevol
king veel weerklank. In elk geval begon prof. Van Embden zijn jaarlijkse gifgasrede
op te bergen in zijn 2de Kamerbureau (3).Daar bleef het niet bij, want in 1933 ver
scheen een brochure van mr. Duys (4), waarin werd bevestigd dat de tijd van nationa
le ontwapening welhaast was vervlogen. Bij een Hitler-aanval op ons land wilden de
arbeiders best terugslaan. Maar, vraagt Duys zich ironisch af, met wat "Met een
eierlepeltje (5). Van Prof. Goudriaan verscheen "Socialisme zonder dogma's" (6),
waarin hij inderdaad afrekent met alle marxistische dogma's. Een duidelijk en over
zichtelijk geschrift verscheen in 1934 van prof. Bonger, waarin hij opmerkt dat de
slechtste democratie beter is dan de beste dictatuur (7). En dan volgt daaruit in de
volgende jaren dit: stond in 1930 de SDAP nog zuiver op het standpunt van 2 klassen,
proletariaat en kapitalisten, die "duurzaam tegenover elkaar staan", het program van
1937 daarentegen verklaart dat de "oude middenstand, boeren en tuinders slechts
met uiterste inspanning een beter bestaan kunnen opbouwen". In feite stelt men zich
nu (zonder revolutionaire frases) zuiver op (sociaal-)democratisch standpunt, dus een
democratie met een maatschappelijke organisatie (Dat is wat anders dan socialisme,
dat voert tot dictatuur). Om de democratische krachten te bundelen en te versterken
tegen dictatuurverschijnselen van rechts en links werd op 29 juni 1935 EENHEID
DOOR DEMOCRATIE (EDD) opgericht. Op 25 mei 1937 werd te Goes een propa-
ganda-avond gehouden, die vrij veel belangstelling trok. Daar sprak onder andere
dr. S.S. Smeding, hoofdredacteur van de in hoog aanzien staande Provinciale Zeeuw-
sche Middelburgsche Courant (de latere PZC).1 januari 1939 trad ik toe als lid van
EDD, in hetzelfde jaar kwam er van mij een ingezonden stuk in deze krant, door EDD
gei'nspireerd (8).
Speldje van "Eenheid Door Democratie"
Eigendom van de heer J. Geleedst.
Foto: Gemeentearchief Goes
