De Zuid-Bevelandse ingelegde kist
Ireen Schmid
foto's: Jan Capello
Bij de ontwikkeling van het meubilair
neemt de kist een bijzondere plaats in. Het
is de oudste vorm van het bergmeubel.
Aanvankelijk is de uitvoering ervan zwaar
en primitief; zwaar, omdat hij tegen een
stootje moet kunnen - hij werd als reis
koffer gebruikt - en primitief omdat men in
de vroegmiddeleeuwse tijd nog niet een
aantal constructieve principes toepaste, die
vanaf de Gotiek gemeengoed zouden wor
den.
Het resultaat was een samenvoeging van
een aantal dikke planken met behulp van
gesmede spijkers. IJzeren banden gaven
het geheel een nog grotere sterkte. Derge
lijke meubels moeten al heel lang bestaan
hebben. Hun gedaante veranderde nauwe
lijks in de tijd. Het waren bij uitstek prak
tische voorwerpen. Als meubel in onze
betekenis van het woord speelden ze nau
welijks een rol.
Dat veranderde in de loop van de veer
tiende/vijftiende eeuw. De opkomst van de
steden had de burgers minder mobiel
gemaakt en meer welvarend. De inrichting
van de vertrekken waarin men woonde
werd langzamerhand een afspiegeling van
die welstand. Men begon zich te omringen
met voorwerpen die niet alleen nuttig
waren maar ook een esthetische functie
hadden.
Als opbergmeubel bij uitstek bleef de kist
zijn waarde bewijzen, maar de manier
waarop hij gebouwd werd verschilde
wezenlijk met die van de tijd ervoor. In de
gotiek werden namelijk een aantal con-
structiewijzen ontdekt - of herontdekt - die
eeuwenlang de manier van bouwen in hout
zouden bepalen. Niet langer waren kisten
massief en zwaar, maar door een vergaring
van regels en stijlen en het gebruik van
panelen licht van uiterlijk en gewicht.
Die vergaring geschiedde meestal door een
pen- en gatverbinding, gefixeerd door hou
ten toognagels. De panelen pasten in
geschaafde sponningen in de regels en stij
len. Ze kregen daarin een zekere ruimte,
zodat ze - hout is immers een levend mate
riaal - konden uitzetten en krimpen. Spij
kers of lijm kwamen er niet aan te pas. (zie
tekening 1).
Tekening 1
Deze constructiewijze zou eeuwenlang
dezelfde blijven en op grond daarvan zijn
kisten dan ook in de regel niet te dateren.
De wijze waarop ze het aanschijn van hun
tijd, ofwel de stijl, weergeven is nagenoeg
uitsluitend gelegen in de ornamentiek.
Men kan meubels een verschillend uiterlijk
geven d.m.v. profileringen, lijstwerk, inleg
werk en houtsnijwerk. Gotische ornamen
tiek komt veelal tot stand door profilerin
gen: ambachtelijke versieringsmethoden,
waarbij in de nerfrichting van het hout
groeven werden geschaafd met behulp van
profielschaven, (zie tekening 2). Artistieke
gaven of snijvaardigheid waren daarbij
geen vereiste en ze konden dan ook door
elke timmerman of schrijnwerker worden
aangebracht. Een voorbeeld ervan is het
briefpaneel.
In Nederland zijn regionale verschillen in
gotische meubels - waarvan er overigens
maar weinig zijn overgebleven - niet
14