De Zuid-Bevelandse ingelegde kist Ireen Schmid foto's: Jan Capello Bij de ontwikkeling van het meubilair neemt de kist een bijzondere plaats in. Het is de oudste vorm van het bergmeubel. Aanvankelijk is de uitvoering ervan zwaar en primitief; zwaar, omdat hij tegen een stootje moet kunnen - hij werd als reis koffer gebruikt - en primitief omdat men in de vroegmiddeleeuwse tijd nog niet een aantal constructieve principes toepaste, die vanaf de Gotiek gemeengoed zouden wor den. Het resultaat was een samenvoeging van een aantal dikke planken met behulp van gesmede spijkers. IJzeren banden gaven het geheel een nog grotere sterkte. Derge lijke meubels moeten al heel lang bestaan hebben. Hun gedaante veranderde nauwe lijks in de tijd. Het waren bij uitstek prak tische voorwerpen. Als meubel in onze betekenis van het woord speelden ze nau welijks een rol. Dat veranderde in de loop van de veer tiende/vijftiende eeuw. De opkomst van de steden had de burgers minder mobiel gemaakt en meer welvarend. De inrichting van de vertrekken waarin men woonde werd langzamerhand een afspiegeling van die welstand. Men begon zich te omringen met voorwerpen die niet alleen nuttig waren maar ook een esthetische functie hadden. Als opbergmeubel bij uitstek bleef de kist zijn waarde bewijzen, maar de manier waarop hij gebouwd werd verschilde wezenlijk met die van de tijd ervoor. In de gotiek werden namelijk een aantal con- structiewijzen ontdekt - of herontdekt - die eeuwenlang de manier van bouwen in hout zouden bepalen. Niet langer waren kisten massief en zwaar, maar door een vergaring van regels en stijlen en het gebruik van panelen licht van uiterlijk en gewicht. Die vergaring geschiedde meestal door een pen- en gatverbinding, gefixeerd door hou ten toognagels. De panelen pasten in geschaafde sponningen in de regels en stij len. Ze kregen daarin een zekere ruimte, zodat ze - hout is immers een levend mate riaal - konden uitzetten en krimpen. Spij kers of lijm kwamen er niet aan te pas. (zie tekening 1). Tekening 1 Deze constructiewijze zou eeuwenlang dezelfde blijven en op grond daarvan zijn kisten dan ook in de regel niet te dateren. De wijze waarop ze het aanschijn van hun tijd, ofwel de stijl, weergeven is nagenoeg uitsluitend gelegen in de ornamentiek. Men kan meubels een verschillend uiterlijk geven d.m.v. profileringen, lijstwerk, inleg werk en houtsnijwerk. Gotische ornamen tiek komt veelal tot stand door profilerin gen: ambachtelijke versieringsmethoden, waarbij in de nerfrichting van het hout groeven werden geschaafd met behulp van profielschaven, (zie tekening 2). Artistieke gaven of snijvaardigheid waren daarbij geen vereiste en ze konden dan ook door elke timmerman of schrijnwerker worden aangebracht. Een voorbeeld ervan is het briefpaneel. In Nederland zijn regionale verschillen in gotische meubels - waarvan er overigens maar weinig zijn overgebleven - niet 14

Tijdschriftenbank Zeeland

De Spuije | 2001 | | pagina 16