Noten:
1 J.Immerzeel, De levens en werken der Hollandsche en
Vlaamsche Kunstschilders, beeldhouwers, graveurs en
bouwmeesters, Amsterdam 1843, deel 2, 158; F.Nagtglas,
Levensberichten van Zeeuwen, Middelburg 1891, derde
aflevering, 28-29; Gemeentearchief Goes, notulen gemeen
teraad 5 september 1829.
2 Nagtglas, als noot 1; Gemeentearchief Goes, notulen
gemeenteraad 24 maart 1853, 24 november 1853, 22
december 1853.
3 Gemeentearchief Goes, inv.nr.4, notulen gemeenteraad
8 juli 1861, 22 juli 1861, 29 juli 1861.
4 Otto Verhagen was geboren te Utrecht op 17 april 1814
als zoon van Philippus Verhagen en Maria M.S.Chatin. Hij
huwde te Goes op 29 oktober 1835 met Cornelia Jacoba
Cruque. Hij was toen assistent seinmeester te Kruiningen.
Op 6 april 1836 werd hij ingeschreven in het bevolkingsre
gister van Goes met als beroep grutter. Op 8 augustus
1865 werd hij benoemd als raadslid. Verder was hij lid van
Provinciale Staten, secretaris van de maatschappij van
Nijverheid, president van de vereniging Humaniteit en
voorzitter van de vrijmetselaarsloge. In de schoolstrijd ont
popte hij zich als een vurig voorstander van de neutrale
volksschool. Otto Verhagen overleed te Goes op 8 novem
ber 1870.
5 Zeeuws Archief, RSG Goes, toeg.nr.251.1, inv.nr.133.
Het tekenonderwijs aan de HBS omvatte aanvankelijk 11
lesuren per week. Gedurende het schooljaar 1865-1866
werden de tekenlessen verzorgd door de wiskundeleraar
S.C.L.Mesch. Deze werd hiervoor achteraf een vergoeding
van 200,- toegekend. In het verslag van de HBS over
1865, gedateerd 18 april 1866 werd er bij de gemeenteraad
op aangedrongen om zo spoedig mogelijk in de vacature
van tekenleraar te voorzien.
6 De sollicitatie voor leraar tekenen diende gezonden te
worden aan mr.J.H.de Laat de Kanter, voorzitter van de
commissie van toezicht op de scholen voor middelbaar
onderwijs, de sollicitatie voor bouwkundige aan burge
meester en wethouders.
7 Het examen vermeld onder letter M van de programma's
behorende bij Koninklijk Besluit van 2 februari 1864,
Staatsblad nr. 8.
8 In Rotterdam werd op 7 oktober 1851 de Academie van
Beeldende Kunsten en Technische Wetenschappen opge
richt door samensmelting van twee scholen, Hierdoor tot
Hoger en de Hogere Industrieschool. Alle lessen werden in
de avonduren gegeven. De leerlingen waren overdag in de
praktijk werkzaam. De opleiding duurde zes jaar en was
verdeeld in een A- en een B-afdeling. De minimum leeftijd
om als leerling toegelaten te worden, was voor de A-afde
ling twaalf jaar, voor de B-afdeling dertien jaar. In de B-
afdeling werden de leerlingen tot allround bouwkundigen
opgeleid. Een examen als afsluiting der opleiding kende
men nog niet, in een onderlinge prijskamp werd wel
bepaald wie de beste leerlingen waren. Het archief van de
academie is tijdens de oorlogshandelingen in 1940 verloren
gegaan. J.P.A.Frangois was vanaf 1851 leraar aan de aca
demie. Hij doceerde werktuigkunde, beschrijvende meet
kunde, natuurkunde en stoomwerktuigkunde. J.F.
Metzelaar gaf les in geschiedenis der bouwkunde. Daar
naast was hij een vooraanstaand Rotterdams architect en
stedenbouwkundige. Het lijkt waarschijnlijk dat Dirk de
Koning de praktische kanten van het vak van bouwkun
dige van hem heeft geleerd.
9 Gemeentearchief Goes, corresp. Inv.nr.384, brief D.de
Koning 21 januari 1873, inv.nr.85, notulen gemeenteraad
13 november 1873.
10 Gemeentearchief Goes, corresp. Inv.nr.393, stuk
nr.479.
11 Als noot 5.
12 Gemeentearchief Goes, corresp. Inv.nr.333, stuk
nr.589.
13 Gemeentearchief Goes, corresp. Inv.nr.310, stuk
nr.533.
14 Gemeentearchief Goes, archief departement Goes van
de Mij tot Nut van 't Algemeen 1816-1905, inv.nr.3. In
1866 bestond het Goese departement van het Nut 50 jaar.
De jaren daarvoor was het ledental gestaag afgenomen en
dreigde het departement enigszins geïsoleerd te raken.
Door de feestelijkheden rondom het 50-jarig bestaan ont
stond een nieuwe opleving. Een belangrijke factor hierin
was ook de oprichting van de HBS in 1865. Nieuwe docen
ten, zoals Dr.A.W.van Campen, F.L.Faiselij en Dr.C.Walig
versterkten de rangen van het Nut en brachten hun ideeën
in. J.Boogaard, Ijsvermaak, sport, vermaak of bedeling?,
in Historisch jaarboek voor Zuid- en Noord-Beveland 1998,
pag.63-64; J.Helsloot, Vermaak tussen beschaving en ker
stening, Amsterdam 1995, pag.46.
15 J.Boogaard, Het ligchaam staat regtop, in Historisch
jaarboek voor Zuid- en Noord-Beveland 1994, pag.21-23.
16 J.Boogaard, Het ontstaan van de Goese ambachts
school, in Historisch jaarboek voor Zuid- en Noord-Beve
land 1992, pag.32-33.
17 Gemeentearchief Goes, archief Groot Stelle (ambachts
school), Inv.nrs.8 en 13.
18 Gemeentearchief Goes, Inv.nr.90, notulen gemeente
raad 30 januari 1878, 15 maart 1878.
19 De in 1862 gestichte gasfabriek was gebouwd door het
Ing.bureau Van der Made te Dordrecht voor rekening van
de firma Cs.Verloop Zoon, architecten en ingenieurs.
Later kwam de fabriek in handen van de Algemeene
Nederlandsche Gasverlichting en Verwarming Maatschap
pij te 's-Gravenhage. In 1887 werd de gasfabriek overgeno
men door de gemeente Goes. G.J.Wolters werd toen als
directeur aangesteld.
20 Gemeentearchief Goes, Inv.nr.102, notulen gemeente
raad 10 juni 1890.
21 Gemeentearchief Goes, Inv.nr.874, Jaarverslagen
1889-1896.
22 Gemeentearchief Goes, corresp. Inv.nr.697, stuk
nr.179.
23 Gemeentearchief Goes, Inv.nr.125, notulen gemeente
raad 20 maart 1913.
24 Gemeentearchief Borsele, archief Nederlandse Her
vormde kerk Nisse, inv.nr.158.
25 Zeeuws Archief, in de bibliotheek aanwezig bestek voor
de bouw van de Annahoeve, 26 januari 1893. De naam van
de boerderij werd veranderd in Elsahoeve naar aanleiding
van de geboorte van de eerste dochter van de eigenaar
mr.J.J.Clotterbooke Patijn, op 3 augustus 1895. Met een
grote mate van waarschijnlijkheid kan - op basis van een
opvallende gelijkenis van met name de woningen - gesteld
worden dat een tweetal andere boerderijen eveneens door
Dirk de Koning zijn ontworpen. Dit zijn hofstede Den
Berg, Kapelseweg 61 te Kloetinge (bouwjaar 1894, als
Rijksmonument aangemerkt) en hofstede Plantlust, Oude
Kraaijertsedijk 14 te Lewedorp (bouwjaar 1898).
26 Gemeentearchief Goes, archief Clotterbooke Patijn van
Kloetinge, inv.nr.55.6.
27 Gemeentearchief Borsele, gemeente Baarland,
inv.nr.57-1; gemeente Heinkenszand, notulen gemeente
raad 1901.
Gemeentearchief Goes, documentatie nr. 175, map nr.2;
gemeente Kloetinge, notulen gemeenteraad 1875-1876,
1896; archieven hervormde kerk Kloetinge, notulen kerk
voogden 1902-1905.
Gemeentearchief Kapelle, gemeente Wemeldinge, notulen
gemeenteraad 1904-1905.
W.E.P.van Ysseldijk, 1000 jaar Yerseke, Kruiningen 1973,
pag.227.
19
