't Vuufde Evangelie
Het Thomas-Evangelie in het
Zuid-Bevelands dialect
Quidam (H. de Vos) 't Vuufde Evangelie
(Uitgeverij Quidam, Siguitsedijk 29, 4434
NB Kwadendamme, tel. 0113-649993).
ISBN 90-807438-2-8, prijs euro 4,95, te
koop in de boekhandel. (Tevens verkrijg
baar tijdens de jaarvergadering op 26
maart 2004.)
In de omgeving van Nag-Hammadi, onge
veer 100 km ten noorden van Luxor in
Egypte, werd in 1945 bij graafwerkzaam
heden een kruik met een aantal voor een
groot deel onbekende geschriften gevonden,
alle geschreven in het Koptisch en date
rend uit de tweede helft van de vierde
eeuw. Voor velen is deze vondst minder
bekend en zeker minder spectaculair dan
die van de Dode-Zeerollen bij Khirbet
Qumran in 1947. De waarde van de vondst
bij Nag-Hammadi is evenwel zeer groot, te
meer daar het merendeel van de hand
schriften in zeer goede staat verkeerde. Tot
op het ogenblik van de vondst waren ook
slechts enkele van de geschriften van
elders bekend. In tegenstelling tot de
vondst bij Qumran betrof het hier geen
joodse, maar voor het merendeel christe
lijke teksten. Uit het handschrift blijkt dat
ze niet alle van dezelfde (over)schrijver
zijn.
Ze waren ten behoeve van Egyptenaren in
het Koptisch vertaald vanuit het Grieks.
De fysieke leeftijd van de documenten is
zo'n kleine zeventienhonderd jaar. Maar de
geschriften waaruit ze vertaald zijn moeten
begrijpelijkerwijze ouder zijn.
Verreweg het beroemdste geschrift uit de
kruik van Nag-Hammadi is het Thomas
evangelie. Nu is er over de oorspronkelijke
'leeftijd' van het Thomas-evangelie al veel
geschreven. Omdat het origineel niet meer
bestaat, is het moeilijk te dateren. Van het
zelfde evangelie waren al eerder enige
Griekse fragmenten op door de tijd aange
taste papyrusbladen uit de tweede eeuw
gevonden. Toch heeft dit de onderzoekers
nog niet veel verder gebracht. De kern
vraag is de volgende: is het Thomas-evan
gelie afhankelijk van de in de Bijbel opge
nomen evangeliën (Mattheus, Markus,
Lukas, Johannes), of levert het een totaal
onafhankelijke traditie over?
Vooral de laatste jaren zijn er steeds meer
onderzoekers die de onafhankelijkheid van
Thomas bepleiten. Ze tonen aan dat er
zogenaamde 'aramismen' in de tekst te vin
den zijn. Aramismen (van Aramees, de taal
die Jezus hoogstwaarschijnlijk sprak) dui
den meestal op een vroege datering. Slui
tend is deze bewijsvoering echter niet.
Daar komt nog het probleem bij dat het
evangelie waarschijnlijk oudere en jongere
gedeelten bevat. Op zichzelf is dit niet zo
verbazingwekkend. Men sprong gedurende
de eerste eeuwen van de jaartelling, in
onze ogen althans, nogal slordig met
'auteursrechten' om. Hetzelfde zien we bij
een groot aantal in de Bijbel opgenomen
geschriften. Zo zijn de evangeliën samenge
steld uit ouder, niet meer bestaand materi
aal en zijn ons in zeer verschillende tekst
varianten overgeleverd.
Wat onderzoekers als de Nederlandse pro
fessor Quispel, die het evangelie van
Thomas samen met enkele andere interna
tionale geleerden in 1959 uitgaf, al direct
opviel was het ontbreken van iedere vorm
van theologie. Er wordt niet gesproken
over kruis en opstanding. Sommige uit
spraken van Jezus zijn bij Thomas oor
spronkelijker overgeleverd dan bij de bij
belse evangelisten. De laatste stand van de
wetenschap is dat de kern van het Thomas
evangelie al rond het jaar 50 moet zijn ont
staan, mogelijk in de Jeruzalemse
gemeente of in Syrië (net zoals het evange
lie van Johannes).
De schrijver Quidam te Kwadendamme
heeft ons een jaar geleden verrast door zijn
vertaling van het bijbelboek Prediker (zie
de Spuije aflevering 58). Recentelijk ver
scheen van zijn hand de vertaling in het
Zuid-Bevelands dialect van het Thomas
evangelie; wel het vijfde evangelie
11
