De landsparochie van Zuid-Beveland (deel i)
P.S.G. Raas t
Ten geleide
In afleveringen 45, 52 en 56 van de Spuije
verschenen als postuum eerbetoon aan
Paul Raas de artikelen 'Armenzorg te
's-Heerenhoek in de achttiende eeuw',
'Het Gemeentebestuur van 's-Heerenhoek
tijdens de oorlog' en 'de Molenaars van
's-Heerenhoek'.
Mevrouw Raas-Rnuit heeft er in toege
stemd dat wij het artikel uit 'Den óek van
't pak'uus', de dorpskrant van 's-Heeren
hoek, van september 1995 overnemen.
Inleiding
Sinds 1795, dus precies tweehonderd jaar,
bestaat in Nederland vrijheid van Gods
dienst. Vóór de Reformatie, die in Zuid-
Beveland plaatsvond in 1578, was het
katholieke geloof als enige toegelaten,
daarna had de gereformeerde kerk de
alleenheerschappij. Er waren toen wel
katholieken, maar die mochten hun geloof
niet openlijk belijden terwijl zij van open
bare ambten waren uitgesloten. Bij de
Staatsomwenteling van 1795 werden alle
religies gelijkgesteld en kon ieder naar
eigen overtuiging zijn geloof belijden. De
echte maatschappelijke gelijkstelling zou
echter nog lange tijd op zich laten wachten.
In het navolgende artikel, waarvan het
tweede deel later geplaatst zal worden,
wordt in het kort de geschiedenis beschre
ven van de katholieke kerk op het platte
land van Zuid-Beveland in de meer dan
twee eeuwen dat ze officieel niet was toege
staan, maar desondanks tegen de verdruk
king in groeide. Veel gegevens zijn ont
leend aan de beschrijving van pastoor
Franciscus Claus, die van 1739 tot zijn
dood in 1768 pastoor van de Stad Goes
was.. Het manuscript is enige jaren gele
den uitgegeven onder de titel 'Katholiek
Beveland van 1600-1738 Kroniek van
Claus'. Citaten uit zijn werk en uit andere
oude bronnen zijn in dit artikel in heden
daags Nederlands weergegeven.
's-Heerenhoek
's-Heerenhoek is pas ontstaan in het begin
van de zeventiende eeuw, dus geruime tijd
na de Hervorming. Daardoor bestond hier
aanvankelijk zelfs niet de herinnering aan
oude katholieke structuren; het dorp was
dan ook even 'protestants' als de dorpen in
de omgeving. Omstreeks 1710 waren er in
's-Heerenhoek maar ongeveer 40 katholie
ken op een totale bevolking van naar schat
ting 300 zielen. Dat is maar 13%. Op ver
schillende andere dorpen in de omgeving
zoals 's-Gravenpolder en Kapelle, die later
vrijwel volledig protestants waren, woon
den toen veel meer katholieken dan in
's-Heerenhoek. Pas na circa 1760 kwam
een veranderingsproces op gang dat in een
periode van twee eeuwen leidde tot volle
dige katholisering van ons dorp. Maar bij
het stichten van de eigen parochie in
's-Heerenhoek in 1797, waren de katholie
ken nog ruim in de minderheid. Tot laatst
genoemd jaar werd het hele platteland van
7nte rutüue botijtr orfle ftoelt tui flüen. SeMoni%(ir Aiaa
'beVrieilkfotbttirr.1iiuüijjt^tnadri Totcvvikk Ctofdod1'iittnet
lorren ïasik Cornditti VtitfxiM iicq ionomnn ïLnk, ohtm êoerhtj
3iptMvr&uf tiifm rcnitmbtfiuil w mï£itn,tnVofknolk
èntróütef/den, inttim.
ojj'icieurniet Obeniïe.-Xtsit kièülotjiti/tj ofö itocingften
fdïifliQ/ïwi rcol&f niU okforf nxptn aJs etoótè
optij uu fiatn. tal ultnlig jtofü, motriOrruji uet'
Yud U(l tthCjtal, en ritpenjbcdt fit'tttrtrer tcuM fleteii fkioan
let AAncnSprelen Vantijntrnoeèer ttoi'iejnrjiimotg^i'fotr
'foor, em fjog tot xjjhui&ati inet emteOegen. nog etnSkri hmiun_
/Wö.
Jl&ul liMen ïlj ooi HümlVrgiHui en thiiSèujwh ffeixiü auikn
QrfotbQv* trn ouèoom. fan Afeittn fioenmahfa k xatfnen heg
6naetrcüurt fa mdieJfhmtn. Woofïhtn fnft tmen Inegtjie oon, un]
hnniii tw gtmibul, tm'iuit fUltn ïjj Jnet gmtoitt/it drijgt,
MtytfeJi tlnii lerftiïh gjhtn tofyeixjtil. Mn mm onhoro Xwmki
'Ovnfk ëoertn. RdÉtn xjj imlejexylts géfoen en ftühhjL krabfaib cjt-.
--toeftl'ieUisCh.fe tang Xóufa Uiexen,om Hier kVa^oi&n,xoo'i6i
1iL~óiird fef ein ftohwe.onk wettendegrüUtetyfa.Uriio^inef}U
Ie fremiti-gexifAen itflfok ongeiMig ioir )fo) üSSmmeten
Afb.l. Bladzijde uit het manuscript van
pastoor Claus, een belangrijke bron voor de
geschiedenis van de katholieken op Zuid-
Beveland.
36
