Baarland, dorp in rep en roer (deel d
De ambtsperiode van dominee Hermanus van Toll, 1731-1742
G.J. Lepoeter
In de Spuije aflevering 55, voorjaar 2002,
besteedden we aandacht aan de korte maar
heftige ambtsperiode (1739-1742) van
dominee Willem Cunel in Oudelande. Het
liep er niet goed af voor de predikant. In
het vlakbij gelegen Baarland werd men
gedurende dezelfde tijd - al dan niet toe
vallig - in de persoon van dominee Herma
nus van Toll met een vergelijkbare situatie
geconfronteerd. In beide gevallen waren
het jonge proponenten van ver buiten de
provincie, die voor het eerst een predi
kantsplaats gingen vervullen en die bij de
beroeping de voorkeur kregen boven predi
kanten uit de naaste omgeving. Beiden
waren ook reeds gedurende hun studietijd
door middel van maatregelen van censuur
tot de orde geroepen moeten worden. Het
verschil was dat het tumult in Baarland
langduriger en heviger was. De zaak had
er méér dimensies - zoveel dat we moeten
volstaan met een greep uit de gebeurtenis
sen - en de predikant was er niet snel uit
het veld geslagen.
Toelichting bij de afbeelding op de voorpagina
Het afgebeelde kunstwerk is gemaakt door de uit 's-Heer Abtskerke afkomstige kunste
nares Iris de Leeuw. De titel van het werk is: 'Rode draak in Berendorp'. Het bestaat uit
een groot rond mozaïek, gebed in een rechthoek van keitjes, bestaande uit 4.500 kleine
zwarte granieten steentjes. Daarin is een patroon gelegd van een fragment van de noor
delijke sterrenhemel: de Grote Beer (in gele steentjes), de Kleine Beer (in witte steen
tjes) en het daartussen liggende sterrenbeeld Draak (in rode steentjes). De Poolster ligt
praktisch in het midden van de cirkel. Vanuit het zuidpunt gezien is deze positie aan de
sterrenhemel zichtbaar op 1 mei om 24.00 uur. Het 'wankele evenwicht' in dit kunst
werk slaat op het vermogen van de rode Draak om twee tegengestelde krachten in
balans te houden. De Grote en de Kleine Beer duiden de scheiding der geesten in
Baarland aan, die in het dagelijks leven van een gemeenschap kunnen ontaarden in
zinloze ruzies. Op kosmisch niveau is zo'n tegenstelling, mits gescheiden door een derde
kracht, echter een voorwaarde voor het scheppen van leven. Het symbool van de
zonnebaan is de goudkleurige spiraal van roestvrij staal. Dit verwijst naar het hogere
beginsel en relativeert aardse beslommeringen. Op het grasveld van Baarland ligt een
stuk hemel op aarde. (Bron: De Borselse Bode, 9 mei 1997, pagina 6.)
Het dorp Baarland
Als we nu op een mooie zomerdag in Baar
land komen is het vooral de rust van een
kleine dorpsgemeenschap, ver van alle
doorgaande routes, die ons opvalt. Niets
herinnert meer aan de constatering van
Smallegange, zoals hij die tegen het eind
van de zeventiende eeuw in zijn bekende
kroniek neerschreef. Toen was het in zijn
ogen nog een groot en heerlijk dorp, waar
in die tijd de beeltenissen van drie belang
rijke edelen uit het geslacht Van Renesse -
de stichters van het nabij gelegen kasteel
Hellenburg - nog in glas-in-loodramen in
de kerk te zien waren. Het kerkgebouw
was toen trouwens nog in zijn oorspronke
lijke vorm als driebeukige hallenkerk uit
de vijftiende eeuw intact. Het was een forse
dorpskerk die nog altijd blijk gaf van het
belang van dorp en kerk uit de periode vóór
de reformatie. Toch was in de tijd van
Smallegange de glorietijd van Baarland al
lang verleden tijd.
Ooit was Baarland in de regio wel degelijk
van belang geweest. Het eerste schriftelijk
bewijs van het bestaan van het dorp
2
