Afb. 1. Op deze gravure uit 1743 ziet
Baarland er nog uit als een groot en heer
lijk dorp, zoals Smallegange het beschreef.
(Collectie Gemeentearchief Goes.)
dateert van 1275. Een bekend wapenfeit
uit de geschiedenis is de slag bij Baarland
op 27 oktober 1293, waarin graaf Floris V
van Holland de Vlamingen versloeg. Het
leverde een grotendeels verwoest dorp op.
Bij de herbouw van het dorp werden, in
afwijking van de traditionele dorpsontwik
keling rondom de kerk, de huisjes zo
gebouwd dat centraal aan de oostzijde van
de kerk een smal langwerpig plein ont
stond. Dit is altijd zo gebleven.
Door de komst van het invloedrijke
geslacht Van Renesse werd Baarland snel
het belangrijkste dorp in het oostelijk deel
van het eiland Borselen. De kerk - evenals
meerdere andere in de omgeving gewijd
aan Sint Maarten - werd groots opgezet. In
de kerk waren naast het hoofdaltaar nog
vijf altaren aanwezig. Ook het feit dat
Baarland een kerk met twee pastoorsplaat
sen was, duidt op het belang. De kerk van
Baarland werd gesticht als dochterkerk
van Vinninge, de oudste kerk in de directe
omgeving. De Baarlandse kerk is op haar
beurt te beschouwen als moederkerk van
Bakendorp en hoogst waarschijnlijk ook
van Oudelande.
Vanuit Baarland, dat samen met Oude
lande en Bakendorp één ambachtsheerlijk
heid vormde, werd traditioneel naar een
overwicht op de beide andere parochies
gestreefd. Een proces tussen de ingezete
nen van Baarland en die van Oudelande, in
1509 gevoerd voor het Hof van Holland,
laat zien hoe Oudelande zich in het begin
van de zestiende eeuw hiervan wilde
bevrijden. Ter discussie stond het recht
van Oudelande om een accijns te mogen
heffen ten behoeve van hun parochiekerk
en hun kasseiwegen.
In economisch opzicht is het Baarland
geruime tijd voor de wind gegaan. De
belangrijkste oorzaak hiervan lag in het
privilege van 1 juni 1394, waarbij hertog
Albrecht van Beijeren aan het dorp toe
stemming gaf om op maandag een weke
lijkse marktdag te mogen houden. De inwo
ners van de hele ambachtsheerlijkheid
werd verboden om hun goederen buitenom
deze markt te verhandelen. In de vijftiende
eeuw werd het privilege met andere uitge
breid. Voor het vervoer van goederen en
personen was de haven aan de Wester-
schelde bij Bakendorp van levensbelang.
De weg vanuit het dorp Baarland naar
deze haven was een van de eerste verharde
wegen op Zuid-Beveland.
In 1578 deed de Hervorming op Zuid-Beve
land officieel zijn intrede. In de maand
oktober werd de Grote of Maria Magdale-
nakerk in Goes voor 'de nieuwe religie' in
gebruik genomen. Daarna volgde op
1 december van dat jaar in zeven dorpen
(in strategisch opzicht de belangrijkste op
het eiland) de plaatsing van een predikant.
Baarland was één van deze dorpen. In de
persoon van Arnold Wiels, aan wie lastige
klassikale zaken werden opgedragen en die
in 1581 gekozen werd als lid van de provin
ciale synode, kreeg Baarland een bekwaam
predikant.
De Reformatie heeft te Baarland veel
tegenstand ondervonden van de ambachts
heren, die hun vroegere - katholieke -
kerk trouw bleven. Dat zou lang zo blijven.
Ook op vele andere plaatsen op Zuid-Beve
land is dit voor een spontane ontwikkeling
van de Gereformeerde kerk een remmende
factor geweest.1'
Hermanus van Toll als predikant
beroepen
Op 29 december 1730 werd de gemeente
van Baarland vacant. Op die datum over
leed de predikant Cornelis Ossewaarde, die
3
