digheijd haer selven niet helpen konde en er
ook niemand anders gevonden wierd, die
haer in haer kraembedde helpen konde; soo
dat dit de nood sulks vereijschende, een
gedwongen saek was, die ik schoon onga-
erne, egter heb moeten toestaan.n3)
Nu was het zover, Neeltje Verlare 'heeft
verklaerd swanger te gaen en dat bij nie-
mant anders als bij Dom. van Toll en het is
waerschijnnelijk om dat die vrouwe weet
tijt, plaetse en maniere te noemen Zij
had zowel tegenover schepenen van Baar
land als tegenover leden van de kerken
raad stellige en gedetailleerde verklarin
gen afgelegd en 'schoon die vrouwe
mogelijk niet als geloofweerdig sal wei-den
aangemerkt, soo willen de ondergeschrevene
het aen de eerwaerde vergadering in
bedenkking geven of Dom. van Toll ook wel
meer geloofwaerdig kan zijn als we eens na
gaen de menigvuldige leugens en ontwaer-
heden waermede dom van Toll zig jaren
lang en nog dagelijks komt te behelpen
Droevige beroerte en onsteltenisse niet
alleen in onze gemeijnte, maar verspreijt
door het geheele land.
Kortom, iedereen was er in feite van over
tuigd dat Neeltje Verlare, die al sedert
jaren 'schuldig stondt aen overspel en egt-
breuke' in dit geval de waarheid sprak,
méér dan de predikant die alles ontkende.
De Classis van Zuid-Beveland had er een
lief ding voor over om aan deze heikele
kwestie niet de vingers te branden. Dit
werd de vergadering in feite makkelijk
gemaakt omdat dominee Van Toll voor alle
rumoer dat hij ondertussen had veroor
zaakt, voor 'den Politijken Rechter' -
's-Gravenmannen te Middelburg - werd
gedaagd.14' De classis koos er voor om de
uitspraak van dit college af te wachten.15'
Naar Middelburg
De stadhouder Johan Nieuwland, verant
woordelijk voor de handhaving van orde en
rust op het platteland van Zuid-Beveland,
was al lang volledig op de hoogte van alle
facetten van 'de kwestie Van Toll'. Hij had
meer dan voldoende redenen de predikant
te gelasten om zich naar Middelburg te
begeven en zich daar voor het college van
's-Gravenmannen te verantwoorden. We
hebben geen inzicht in het aantal malen
dat hij naar Middelburg moest en ook niet
in het daar gevoerde proces. Het archief
van de rechtbank is niet bewaard gebleven.
Wel weten we dat hij op 1 november 1741
de reis naar Middelburg moest maken. In
de najaars- en winterperiode was dat geen
eenvoudige opgave. Lopend ging het van
Baarland naar de haven te Bakendorp,
vandaar per beurtschip naar het Zuidsloe
bij Rammekens, waar vanwege de ondiepte
en de slikken langs de Walcherse kust
overgestapt moest worden in een kleiner
bootje. Eenmaal aan land was er meestal
een rijtuig of wagen om de passagiers naar
Middelburg te brengen. In het ongunstigste
geval moest dit laatste stuk lopend worden
afgelegd.
De predikant werd er van beschuldigd tij
dens de reis dronken geweest te zijn. Zijn
verweer daarop luidde: 'Dat soo er op den 1
November 1741 eenige schijn van dronken
schap aen hem vernomen is, dat hij niet
ontkend, dat sulks meer is ontstaen uit
quaedaerdige bejegeningen, als van overlast
van drank, dat iemand in die constitutie
gestelt daer hij in was, wel het hoofd kan
omloopen, ook al had hij selfs geen drank
gedronken.' Ui) vond zichzelf nogal zielig
want, zei hij: geduurig wierd hij in die
tijd nae Middelburg geciteerd, en moeste
sijn geld verreisen, ende aen practisijns gee-
ven, waardoor sijn arme huishoudinge
wierd uitgeput, dat meenigmael het hoofd
omliep
Op woensdag 13 december 1741 moest hij
opnieuw naar Middelburg. Nadat hij in
Bakendorp aan boord was gegaan, had hij
'immediaet en soo dikwijls uit een vlesche
gedronken dat hij dronken agter op 't schip
is blijven liggen.'De schipper, zich bewust
van zijn verantwoordelijkheid voor de vei
ligheid van de mensen aan boord, zag er
gevaar in. Hij was bang dat zijn passagier
'door den overmaet van drank buiten boord
mogte vallen.' Samen met zijn knecht
sjorde de schipper de dronken passagier
naar beneden, waar hij op de zakken werd
neergelegd. De tijd die dominee Van Toll
daar had om zijn roes uit te slapen was te
kort, want toen ze bij Rammekens met een
klein schuitje aan land zouden worden
23
