Veldwachters in Yerseke
Albert L. Kort
Inleiding
Wroeher was t'r op ielk durp 'n hemêênte-
velwachter. Somtieds ao(n) twi durpen sae-
men êên. D'r wazze(n) ok rijksvelwachters.
De hemêêntevelwachter of durpsvelwach-
ter wier deur de Kommesaorus van de
Koonehinne an'esteld, mè wier - en dikkels
was't hin vetpot - deur de hemêênte beta-
eld. Ie droeh 'n doenkerblaeuw uniform mie
'n platte pette en 'n saobel in 'n schêêe an
'n rieme rond z'n lief. In de mêêste hevallen
was t'n d'r ok nog hemêênteboode en
anplakker bie. Vee jêren elee(n) most'n ok
wè brieven ni Hoes of 'n aor durp
brienge(n) en tehlieke 't antwoord mee-
neme(n). Toen a in d'n lesten oorlog de rijk-
speliesie wier in'evoerd, moste(n) de
velwachters dibie dienst doe(n). 't Is wè
zeeker dasse vroeher nie zövee p'rsessen
schreeve(n) as noe.'1'
Voor de ouderen onder ons zal de 'hemêên
tevelwachter' nog een bekende verschijning
zijn, zij het uit een verleden dat inmiddels
ver achter ons ligt. In ieder dorp liep er wel
een rond. Gekleed in een blauw uniform en
gewapend met een sabel, een potlood en
een zakboekje was hij verantwoordelijk
voor de handhaving van de openbare orde.
Terwijl sommige dorpen het noodgedwon
gen met één veldwachter moesten doen,
hadden grotere plaatsen er soms wel twee
of zelfs drie in dienst.
De jongeren kennen de veldwachter uit
sluitend nog uit verhalen. Wie kent niet de
avonturen van Dik Trom, die het leven van
veldwachter Flipsen tot een hel maakte?
En wat te denken van de eertijds zo popu
laire televisieheld Swiebertje, die het regel
matig met Bromsnor aan de stok kreeg en
de veldwachter meer dan eens in de luren
legde?
In dit artikel maken we kennis met veld
wachters uit Yerseke. Dat de keuze op dit
dorp viel, is niet geheel toevallig. Yerseke
was een plaats, die vanaf het einde van de
negentiende eeuw als gevolg van de
opbloeiende oester- en mosselcultuur een
stormachtige groei doormaakte en waar de
ordehandhaving de gemeentebestuurders
voor de nodige problemen plaatste. Waren
de veldwachters in Yerseke in de ogen van
de autoriteiten voor hun taak berekend? Zo
niet, waarom niet? Wat werd er gedaan om
verbetering in de situatie te brengen? Had
den deze maatregelen succes? Voordat we
deze vragen kunnen beantwoorden, moeten
we eerst een paar woorden wijden aan de
algemene geschiedenis van de veldwacht.
De veldwacht
Tot de Franse tijd was het de schout, die
belast was met de handhaving van de
openbare orde in de dorpen. Hij waakte
tegen wetsovertredingen, spoorde strafbare
feiten op, deed daarover met de schepenen
uitspraak en legde boeten op. Leiding van
het onderzoek en de ordehandhaving
waren in één hand. Het aantal politieamb
tenaren was gering. Van een preventieve
politie was geen sprake, het eigenlijke poli
tiewerk werd uitgevoerd door leden van de
plaatselijke schutterij of nachtwacht. Met
de Franse Revolutie veranderde er het een
en ander. Het gemeentebestuur kwam
vanaf 1795 in handen van een maire (bur
gemeester) en in 1810, nadat ons land was
ingelijfd door Frankrijk, deed de veldwach
ter ('garde champêtre') zijn intrede in
Nederland. Werd de handhaving van de
orde in de steden van het land toever
trouwd aan 'agenten en dienaren van poli
tie', in de dorpen waren het de veldwach
ters die hiermee werden belast.
Na het herstel van de Nederlandse onaf
hankelijkheid in 1813 kwam er weinig ver
andering in deze situatie. De burgemeester
bleef het hoofd van de politie en de
gemeenteveldwachter werd op zijn voor
dracht door de gouverneur (vanaf 1851 de
commissaris van de koning(in)) benoemd.
De Zeeuwse veldwachters waren tot 1851
in twaalf brigades verenigd. Aan het hoofd
van iedere brigade stond een brigadier
veldwachter. De gemeenten op Zuid-Beve
land behoorden tot de zesde en zevende bri
gade. Kloetinge, Kattendijke,
21
