den geïllustreerd met vondsten uitsluitend
uit Nieuwlande en Valkenisse. Hier zal
worden ingegaan op insignes met een reli
gieuze boodschap: Heiligen in een lijstje.
Pelgrimstekens, volkse sieraden van goed
koop materiaal, werden in grote hoeveel
heden vervaardigd en verkocht en kenden
een verspreiding onder alle lagen van de
bevolking. Er moeten miljoenen van deze
speldjes en hangers geweest zijn, in grote
oplages en op verschillende grote en kleine
bedevaartplaatsen vervaardigd en te koop
aangeboden. Deze herinneringen aan een
soms lange en barre reis speldde de pel
grim op zijn hoed of mantelkraag, of hij
hing ze om zijn hals. De voorstellingen op
de speldjes verwijzen altijd op een concrete
en heel directe manier naar het vereerde
en waren onmiddellijk herkenbaar voor
iedere pelgrim. Maar een insigne was meer
dan alleen een souvenir van het vereerde
heiligdom of de heilige, men geloofde dat
een pelgrimsteken dat in aanraking was
geweest met 'het heilige' iets van dezelfde
reliekwaarde kreeg en bescherming kon
bieden tegen gevaar en ziekte. De insignes
werden thuis bijvoorbeeld op een speciaal
daarvoor gemaakt plankje bevestigd en
opgehangen, of men versierde een huisal
taartje met insignes. Vergelijk het met de
laatmiddeleeuwse gewoonte om op grote
kerkklokken originele insignes mee te gie
ten. Via het klokkengebeier kon de bescher
mende werking zich zo ver verspreiden als
het gelovige oor reikte.
Onze Lieve Vrouwe van Aken
Uit de Zeeuwse bodem zijn heel wat pel
grimstekens gevonden die verwijzen naar
plaatsen van verering van de Maagd
Maria, een devotie die in de loop van de
late Middeleeuwen alleen maar toenam.
Op deze insignes is Maria steeds als de
hoofdfiguur afgebeeld, dikwijls als de Moe
der Gods, met het Christuskind op schoot,
maar ook geïsoleerd of in combinatie met
andere heiligen of als relieken vereerde
objecten. Vanuit Zeeland werd onder
andere gepelgrimeerd naar de miraculeuze
Afb. 3. Maria met Kind, tunica getoond
door priesters, Calvarie. Aken. Vindplaats
Nieuwlande, 79x49 mm, lood-tin, bevesti
gingsoogjes en -lipjes, 1350-1450. Collectie
Van Beuningen, Cothen, inv.nr. 0041 (HP1,
afb. 0419).
Maria's van Aardenburg, Aarschot en
Afb. 4. Omlijsting met tunica. Aken. Vind
plaats Valkenisse, 50x34 mm bevestigings
oogjes, 1475-1525. Collectie Van Beuningen,
Cothen, inv.nr. 4315.
58