Een 'Blikken Jan' in de Zuid-Kraaijert
Hans van Dam
Eind 1807 stond er in de Zuid-Kraaijert een
'Blikken Jan'." Niet de eerste in Nederland
bekende robot, maar de benaming die men
gaf aan de seinposten die door de Fransen
in het begin van de negentiende eeuw in
onze omgeving werden geplaatst. In dit ver
haal neem ik jullie mee op mijn zoektocht
naar de locatie van deze seinpost.
Toen telefoon, sms en e-mail via het
Internet nog niet bestonden, waren we op
andere communicatiemiddelen aangewe
zen. Trommels, trompetten, vlaggen, fak
kels en de stadsomroepers waren geschikt
voor communicatie over kleine afstanden.
Werd de afstand groter dan moesten we
onze toevlucht nemen tot postkoetsen of
koeriers te paard. Postduiven waren sneller
maar dat betekende eenrichtingsverkeer.
In 1791 kon de behoefte om snel - liefst
gecodeerde - berichten over grote afstand
te verzenden worden bevredigd. Claude
Afb. 1. Claude Chappe. (Bron: Wikipedia.)
Chappe sloot met het uitvinden van de
'optische telegraaf' de communicatiepre
historie af en is daarmee de vader van de
moderne communicatie. Chappe's idee vond
in Europa snel navolging.
Claude Chappe, de vader van de tele
grafie
Claude Chappe (1763-1805), een priester
die tijdens de Franse revolutie uit zijn
ambt was ontheven, experimenteerde
samen met zijn broers om een methode te
vinden om berichten over lange afstanden
te verzenden. Deze experimenten resul
teerden in 1791 na een aantal minder
succesvolle alternatieven21 in de Chappe
telegraaf die 196 verschillende signalen
kon weergeven.31 Geholpen door zijn broer
Ignace (1760-1829)41 die behoorlijk wat in
de spreekwoordelijke melk te brokkelen
had lukte het om op 26 juli 1793 in Parijs,
tijdens een demonstratie, een bericht over
een afstand van 35 kilometer razendsnel
en foutloos te verzenden.
Niet veel later kregen de broers toestem
ming5' om een lijn tussen Parijs en Lille
aan te leggen. Ze mochten de machine op
en in ieder gebouw van hun keuze plaatsen
en iedere boom die de werking van de lijn
kon beïnvloeden kappen. Minder seinpos
ten leverde naast minder personeels- en
onderhoudskosten ook een hogere ver
bindingssnelheid op. Er werden dus hoge
gebouwen gezocht. Omdat kerken sinds de
revolutie6' eigendom van de staat waren,
moesten vooral deze gebouwen het ontgel
den. Tijdens de aanleg van het telegraaf-
netwerk werden kerktorens van hun spits
ontdaan en van een telegraaf voorzien. Pro
testeren was, in een tijd waar een andere
noviteit - guillotine genaamd - overuren
maakte, ook niet iets watje zomaar deed.
De lijn werd zonder al te veel problemen op
16 juli 1794 opgeleverd en maakte binnen
anderhalve maand Chappe en zijn tele
graaf wereldberoemd. Op 30 augustus werd
via de telegraaf de herovering van de stad
25
