zijn. Twee keer zoveel immigranten van
Schouwen sloten zich bij de CRC aan dan
bij de RCA, van de Bevelanden en Walche
ren hielden beide kerken evenveel aantrek
kingskracht en van (Oost)Zeeuws-Vlamin-
gen sloten zes keer zoveel immigranten
zich bij de RCA aan dan bij de CRC.191
Ook op economisch gebied waren Neder
landse en Zeeuwse ondernemers innovatief.
Vooral de immigranten die zich in de gro
tere plaatsen en steden vestigden konden
hun vleugels uitslaan. Dat deden ze volop.
Voorbeelden van Zeeuwen die hun sporen
verdienden waren Jacob Quintus, de uitge
ver van de eerste Nederlandstalige krant
in Amerika, George Steketee, de eerste bur
gemeester van Grand Rapids en stichter
van een warenhuisketen.
Conclusie
Van de vijf bestanddelen die het stan
daardbeeld over de Nederlandse emigratie
bepalen, blijkt een deel wel en een deel
niet te kloppen. De Zeeuwse emigratie was
omvangrijk in de negentiende eeuw, maar
beperkt in andere eeuwen. Strikt genomen
waren het geen religieuze vervolgingen die
de aanzet tot immigratie gaven, maar wel
een religieuze interpretatie van de eigen
tijd en verwachtingen van de toekomst.
Armoede teisterde wel een groot deel van
de vroege Zeeuwse emigranten, maar
niet van de latere, al trokken betrekkelijk
weinig Zeeuwen weg om juist een grotere
financiële slag te slaan. Onderlinge ver
deeldheid was niet kleiner of groter dan in
andere posities. Verwachtingen en prakti
sche zaken zoals het beschikbaar komen
van goedkoop land en verbindingen bepaal
den het verspreidingspatroon. In kerkelijk
opzicht was de eerste golf juist onderne
mend en vérkijkend.
Noten:
1. Hans Krabbendam, Cornelis A. van Minnen and Giles
Scott-Smith, red., Four Centuries of Dutch-American
Relations, 1609-2009 (Amsterdam/New York: Boom,'
State University of New York Press, 2009).
2. Dit artikel is gebaseerd op mijn onderzoek voor het
boek Vrijheid in het verschiet. Nederlandse emigratie
naar Amerika 1840-1940 (Hilversum: Verloren, 2006).
3. David S. Cohen, 'How Dutch were the Dutch of New
Netherland? New York History 62 (1981) 43-60.
4. Zie drie artikelen van Enne Koops,"Luctor et emigro
(I)". De naoorlogse trek vanuit Zeeland naar Noord-
Amerika (1948-1962)', Nehalennia 153 (najaar 2006)
2-14;"Luctor et Emigro (II)". De naoorlogse emigra
tievoorlichting in Zeeland en de populairste bestem-
mingslanden', Nehalennia 154 (winter 2006) 23-35 en
"Luctor et emigro (III)". De rol van gereformeerde
predikanten bij de stimulering van de naoorlogse emi
gratie uit Zeeland (ca. 1950)', Nehalennia 155 (voorjaar
2007) 3-19.
5. Hans Krabbendam,"Valsche munt, die in Nederland
niet meer gangbaar is". De religieuze factor in de
Nederlandse emigratie naar Amerika', Transparant 6.4
(november 1995) 25-33.
6. Hans Krabbendam, 'Van Zeeland naar Zeeland. De ont
wikkeling van het dorp Zeeland in Michigan, 1847-1860',
Nehalennia 114 (1997): 31-46 en 'Een eeuw emigratie uit
Zeeland, 1820-1920', Nehalennia 137 (2002) 2-16.
7. Telling door W. Benjaminse in het verslag van de begra
fenis van zijn echtgenote Dina van de Luyster op 13
januari 1874 in De Hollander21 januari 1874.
8. 'Remembering our ancestors', in 135th anniversary
of Jan Jozias Meeuwsen's arrival in America (1982),
manuscript in the Zeeland Public Library, Zeeland,
Michigan, USA.
9. Hans Krabbendam, 'Waarom een christelijke vakbewe
ging onder de Nederlandse immigranten in Amerika
niet aansloeg'. Cahier over de Geschiedenis van de
Christelijk-Sociale Beweging (2009), 132-150.
10. Brief Brechtje Allewijn-Mieras uit Kalamazoo met
Johanna en Abraham Wisse-Westrate, 7 mei 1912, RSC
Immigranten brieven collectie.
11. Kalamazoo Gazette, 14 mei 1881 en Kalamazoo Daily
Telegraph 13 mei 1881.
12. C. de SmitNaar Amerika? Schetsen uit de Portefeuille,
op reis naar en door de nieuwe wereld (Winterswijk: H.
Bulens, 1881) vooral 109.
13. Kalamazoo Weekly Telegraph, 26 januari 1887, knipsels
in het exemplaar van de Engelse vertaling van Naar
Amerikain de bibliotheek van Heritage Hall in Cal
vin College, Grand Rapids, Michigan. De Grondwet, 1
februari 1887.
14. Christiaan Glerum uit Schore schreef in 1888 dat emi
granten uit Noord- en Zuid-Beveland naar Kalamazoo
trokken omdat ze contact hadden met de weduwe van
C. de Smit. File 25, box 25, ILC, HH Calvin College.
15. Brieven Gerard Brandt, 1850-1860, Calvin College,
Heritage Hall, Grand Rapids, Michigan, USA.
16. Lawrence J. Taylor, Dutchmen on the Bay: The Ethno-
history of a Contractual Community (University of
Pennsylvania Press, 1983).
17. Peter Berger, Grace Davie and Effie Fokas, Religious
America, Secular EuropeA Theme and Variations
(Alderhot/Burlington VT: Ashgate, 2008).
18. Hans Krabbendam, 'Emigration as Protest? Opinions
about the Relation between State and Church as a Fac
tor in the Dutch Emigration Movement', in Hans Krab
bendam en Larry Wagenaar, red., The Dutch-American
Experience: Essays in Honor of Robert P. Swierenga
(Amsterdam: VU University Press, 2000) 61-70.
19. Robert P. Swierenga, 'True Brothers: The Netherlands
Origins of the Christian Reformed Church in North
America, 1857-1880' en Melis te Velde, 'The Dutch
background of the American Secession from the RCA in
1857', in George Harinck en Hans Krabbendam, red.,
Breaches and Bridges: Reformed Subcultures in the
Netherlands, Germany, and the United States (Amster
dam: VU University Press, 2000) 61-100.
10
