Zeeuwse emigratie naar Noord-Amerika
tussen mythe en werkelijkheid
Hans Krabbendam
In het jaar 2009 herdenken Nederland en
de Verenigde Staten dat hun contacten vier
eeuwen geleden begonnen. Het Roosevelt
Study Center, het Middelburgse onder
zoeksinstituut voor Amerikaanse geschie
denis, publiceerde over dit onderwerp een
overzichtswerk. Om het onderwerp te
verbinden met de eigen omgeving is het
goed om te kijken wat het Zeeuwse aan
deel in deze betrekkingen is, vooral naai
de personele uitwisseling. Dit artikel richt
zich op de Zeeuwse emigratie naar Ame
rika en onderzoekt of en hoe de populaire
beeldvorming gebaseerd is op de feitelijke
toedracht.11
Wie de details van de kaarten van sta
ten in het Amerikaanse Middenwesten
bestudeert, vindt daar slechts een paar
Zeeuwse plaatsnamen, zoals Zeeland, Mid
delburg, Oostburg. Wie nog verder gaat en
historische atlassen raadpleegt komt al op
de vroege kaarten van Nieuw Nederland
de plaatsnamen Vlissingen (het huidige
Flushing) en Middelburgh (later New
town tegen. De provincie Zeeland lijkt
stiefmoederlijk bedeeld met counterparts
in Amerika. Plaatsnamen als Groningen,
Friesland en vooral Holland en Amster
dam zijn veel talrijker. Het geringe aantal
plaatsnamen zou dan aanleiding kunnen
geven om te denken dat er weinig Zeeuwen
zijn geëmigreerd of dat ze geen behoefte
hadden om hun verbondenheid met de
oude provincie met een naam duidelijk te
maken. Beide conclusies zijn voorbarig,
want net zomin als de plaatsnamen bete
kenen dat deze dorpen exclusief door Zeeu
wen werden bevolkt, al hadden ze wel het
initiatief genomen, zijn dit niet de enige
plekken waar de Zeeuwen zijn neergestre
ken. De bronnen tonen aan dat er juist veel
Zeeuwen vertrokken zijn naar de Verenigde
Staten, al liepen ze niet altijd voorop. Die
stroom verliep minder schoksgewijs dan
bijvoorbeeld die van de Friezen. In de loop
van de negentiende eeuw verdween na de
eerste generatie de gehechtheid aan de
provincie van herkomst. Iedere emigrant
uit Nederland noemde zich een Hollander,
waar hij of zij ook vandaan kwam. Plaats
namen geven dus wel wat informatie, maar
niet het hele verhaal. Met het opruimen
van dit eerste misverstand is een eerste
stap gezet naar een reëel beeld over de
emigratie uit Zeeland.
Niemand die de huidige debatten volgt
over immigratie, zal het ontgaan hoeveel
emotie daarin meespeelt. Het verschijnsel
emigratie gaat vaak samen met allerlei
associaties die minder door kennis dan
door gevoel worden gevoed. Voor de negen-
tiende-eeuwse versie geldt dat evenzeer.
De vijf meest voorkomende gedachten over
emigratie zijn dat het om kleine aantallen
gaat, die extreme armoede en religieuze
vervolging ontvluchtten en die bij aan
komst op de plek van bestemming een
hopeloze verdeeldheid aan de dag legden
en door star conservatisme gedreven een
geïsoleerd bestaan opbouwden. Niet ieder
een zal al deze zaken tegelijk aanhangen,
maar in combinatie komen ze vaak voor en
kunnen ze een goed begrip over immigratie
verstoren. Dit artikel gaat na welk deel van
deze stellingen juist is en in welke mate ze
een correcte weergave van het verschijn
sel emigratie geven. Dit aan de hand van
de Zeeuwse emigratiegeschiedenis, geïl
lustreerd met voorbeelden uit de Bevelan-
den.2)
Aantallen
Als eerste komt de vraag naar de omvang
aan de orde. Emigratie vindt vooral plaats
als burgers tot wanhoop gedreven zijn of
er vanuit gaan dat in het land van bestem
ming het leven beter zal zijn dan in het
land van herkomst. Economische conjunc
tuur was de belangrijkste indicator van het
verloop van emigratiegolven. Dit gegeven
verklaart waarom er weinig Zeeuwen in
2
