Afb. 3. Fysiek geweld van een man jegens
zijn vrouw. Duitse houtsnede, eerste helft
zestiende eeuw. Uit: W.L.Strauss (ed.),
M. Geisberg, The German single-leaf wood
cut 1500-1550, New York, 1974.
Geweldsmaatschappij
De laatmiddeleeuwse samenleving werd
gekenmerkt door geweld: maatschappelijke
spanningen kwamen zeer regelmatig tot
een uitbarsting, zowel in psychisch als fy
sieke zin. Twee voorname oorzaken zijn al
genoemd: sociale rivaliteit tussen groepen
en individuen en de grote en structurele
maatschappelijke ongelijkheid (waarvan
de achterstelling van vrouwen zoals gezegd
slechts één voorbeeld was). Ruzies, hand
tastelijkheden en gevechten waren aan de
orde van de dag.
De vele sociale conflicten komen tot uit
drukking in een uitgebreide wetgeving. Ook
de meeste veroordelingen in laatmiddel
eeuwse Nederlandse steden hadden betrek
king op agressie- en geweldsmisdrijven.
Een globale berekening komt uit op onge
veer veertig procent. In de wetgeving is het
aandeel agressie- en geweldsdelicten zelfs
nog groter, circa zestig procent. Ter verge
lijking: tegenwoordig bestaat het grootste
gedeelte van de geregistreerde misdaad uit
vermogensdelicten: vijfenvijftig procent,
tegen tien procent geweldsmisdrijven."
De vijftiende-eeuwse verordeningen in
Reimerswaal geven om en nabij een zelfde
beeld te zien. In de wetgeving van 1402 is
bijna één derde van de bepalingen gewijd
aan agressie- en geweldmisdrijven - wat
lager dus dan elders, maar nog steeds erg
hoog. In de veel gedetailleerdere verorde
ning van 1494 is dat aandeel gezakt naar
vijftien procent.81 Helaas hebben we op het
gebied van daadwerkelijke veroordelingen
slechts matig representatieve gegevens,
aangezien een doorlopende reeks vonnis
sen van de Reimerswaalse vierschaar en
baljuw niet bewaard is gebleven. Het hoge
percentage ruzies en gevechten (meer dan
vijftig procent) in een baljuwrekening van
Reimerswaal als die van 1414-1415 ech
ter benadert niettemin de ruw geschetste
Nederlandse situatie.9'
Het stadsbestuur was zich bewust van deze
agressie en dit geweld, maar had niet de
illusie ze door wetgeving en rechtspraak
te kunnen voorkomen. Hoogstens kon het
deze enigermate beteugelen. De verorde
ningen werden dan ook niet zozeer uitge
vaardigd om permanent te handhaven, als
wel om tegen misdaden en overtredingen
wet- en vooral rechtmatig te kunnen optre
den.
Typische vrouwenmisdaden
De ongelijkheid, gedeeltelijk uitsluiting en
kwetsbare maatschappelijke positie van
Afb. 4. Pieter Breughel de Jongere, Te
rugkeer uit de herberg, c. 1620. Montreal
Museum of Fine Arts, Montreal.
(Uit: C. Glaudamus, Om die wrake wille,
Hilversum, 2004.)
21