Boekindruk: Fort Sint Martij n op Hoogerwerf
J.M.G. Leune, Fort Sint Martijn op Hoog
erwerf, Brussel 2011, 654 biz., ISBN 978
90 5746 305 1. Met personen- en geogra
fische index en afbeeldingen (in zwartwit
en kleur). Het boek is uitgegeven door het
Algemeen Rijksarchief van België te Brus
sel in de serie Studia (nr. 126), bestelnum
mer 4943. Het adres van het Rijksarchief
is Ruisbroekstraat 2, 1000 Brussel. Prijs
€25,- (afgehaald), verzendkosten €11,-.
Voor de vroegere forten en fortificaties
bestaat de laatste jaren veel belangstel
ling. Bij de ontwikkeling van projecten op
het gebied van toerisme, recreatie en cul
tuurhistorie nemen de overblijfselen van
vroegere verdedigingswerken meer dan
eens een belangrijke plaats in. Ook speelt
de ontwikkeling van fietsnetwerken een
rol. Dit vergroot de bekendheid en de toe
gankelijkheid van de meestal op afgelegen
plaatsen liggende forten. Ook ontstond er
de laatste jaren steeds meer belangstelling
van wetenschappelijke zijde. Een belang
rijke bijdrage hieraan is geleverd door prof.
dr. J.M.G. Leune. Hij was tot 2007 hoogle
raar empirische sociologie aan de Erasmus
Universiteit Rotterdam. De afgelopen jaren
verdiepte hij zich in de geschiedenis van
de forten die langs de Schelde boven Ant
werpen liggen. In 2006 publiceerde hij een
zevendelige studie over de Scheldeforten
Lillo en Liefkenshoek. Later is daar nog
een achtste deel aan toegevoegd.
Tijdens zijn uitgebreide onderzoek naar
de Scheldeforten kwam Leune regelmatig
gegevens tegen over het fort Sint Martijn
op Hoogerwerf, aangeduid als het fort
Hoogerwerf. Deze nu verdwenen garni
zoensplaats lag in de zeventiende eeuw
op een strategische plaats in het schor-
rengebied van de Schelde ten noorden van
Antwerpen. Tegenwoordig moet deze plaats
worden gezocht tussen westelijk Brabant
en oostelijk Zuid-Beveland ten oosten van
het Schelde-Rijn-kanaal onder Woens-
drecht. Naar dit fort was tot dusverre geen
systematisch onderzoek verricht; Leune
besloot in deze leemte te voorzien.
De vesting Hoogerwerf is in 1627 door de
Spanjaarden gebouwd om hun machtspo
sitie in dit gebied ten noorden van Antwer
pen te verstevigen. De bouw hiervan vond
gelijktijdig plaats met de uitbreiding van
hun fort bij Zandvliet. Staatse eenheden
ondernamen pogingen om de bouw van
Hoogerwerf te verhinderen. Alle mili
taire inspanningen waren in de beginpe
riode echter tevergeefs. In de zomer van
1632 slaagde men er uiteindelijk in de
Spaanse bezettingsmacht te verdrijven.
Door de strategische ligging van het fort
Hoogerwerf kon de scheepvaart vanuit
en naar Antwerpen zowel in militair als
in economisch opzicht in het vervolg door
de Republiek der Verenigde Nederlanden
worden gecontroleerd. Dit betekende dat de
Spaanse invloed in dit gebied tot de Vrede
van Munster aanzienlijk verminderde. Het
fort verdween tenslotte geheel van de kaart
door de stormvloed van 26 januari 1682.
Voor de opzet van dit boek over het fort
Hoogerwerf heeft Leune gekozen voor
dezelfde werkwijze die hij eerder toepaste
bij zijn onderzoek naar de Scheldeforten.
Ook bij deze vesting wordt de geschiedenis
vanuit uiteenlopende gezichtspunten onder
de loep genomen. Zo komen de militaire,
vestingbouwkundige, staatkundige, econo-
Afb. 1 Fort St. Martijn op Hoogerwerf zoals
afgebeeld door Cornells Elandts, vermoe
delijk naar de situatie medio zeventiende
eeuw. (Foto's uit het boek.)
44
