ging. Te denken valt aan apothekersknecht Johannes Geill uit Middelburg, die voor landbouwer Maarten Calmijn uit Wolp- haartsdijk in dienst ging bij de marine en zijn opleiding als infanterist kreeg in Rochefort. Johannes kwam uit een apothe kersfamilie en had een broer als officier gezondheid in actieve dienst.61 Een jongere broer werd later opgeroepen om verplicht dienst te doen als Garde d'Honneur. Onderzoek Er is heel weinig onderzoek gedaan naar het verschijnsel 'remplacement'. In Frank rijk zelf is heel weinig gebruik gemaakt van deze mogelijkheid, zeker in de jaren 1802 tot 1807, toen de opgeroepen lichtingen daar niet al te groot waren. Daarna nam het gebruik wel iets toe, om vanaf 1812 weer af te nemen. De reden van de afname in de laatste oorlogsjaren waren de steeds hogere bedragen die voor een remplacant moesten worden betaald. De hoogte van het bedrag werd bepaald door de markt werking: meer vraag naar vervangers be tekende dat degene die zich aanbood meer kon vragen. Ook in Frankrijk zijn het over het algemeen de losse arbeiders, zonder vast jaarinkomen, die zich als remplacant aanbieden, zoals dagloners, wevers, kaar- ders en een opmerkelijk voorbeeld: natuur lijke kinderen.7) In het kanton Weert, deel uitmakend van het departement Nedermaas, ging het in de jaren 1802 tot 1814 slechts om tien rem placanten.8' In het grote departement Frise (Friesland) met 175.000 inwoners hebben in de periode 1811 t/m 1813 circa duizend dienstplichti gen gebruik gemaakt van de mogelijkheden van plaatsvervanging en nummerverwis seling.91 Wordt dit afgezet tegen het cijfermateriaal uit het departement Bouches de l'Escaut (Zeeland) met 76.000 inwoners, dan gaat het om 165 Zeeuwen, die een plaatsvervan ger regelden en 119 Zeeuwen die als rem placant in dienst gingen voor een andere Zeeuw. (Zie tabel 1.) De conclusie is dat in Friesland 35% meer gebruik is gemaakt van de plaatsvervangingregeling.10) Voor de Bevelanden ging het om 43 man die voor een remplacant betaalden en vijf tien man die de dienst tegen betaling waar namen voor een ander. Het merendeel van de remplacanten kwam uit de stad. (Zie tabel 2.) Het zijn geen definitieve cijfers, omdat het ook een enkele keer voorkwam dat een Bevelander in dienst ging voor iemand buiten Zeeland. Het gaat daarbij om een toevallige vondst in een archief. Zo ging een zekere Jan So(e)nke in dienst voor landbouwerszoon Pieter Verstraate uit Sint Gillis Waas. Toen hij als soldaat overleed lieten de erfgenamen de leur cousin, kleer maker Pieter Goetheer uit Goes en arbei der Cornelis Goetheer uit Heinkenszand, notarieel vastleggen dat ze recht hadden op het deel van het overeengekomen bedrag dat Pieter Verstraate aan hun neef, tot aan zijn dood, nog verschuldigd was.11' Vindplaatsen van de contracten Helaas zijn niet alle contracten tussen de dienstplichtige (de substituant) en zijn ver vanger (de suppléant) bewaard gebleven. In het Zeeuws archief berusten twee in ventarisnummers waar in totaal 126 akten terug te vinden zijn.12' Van twee lichtingen zijn de controlelijsten van vertrek in te zien waar achter de naam van de remplacant staat voor wie hij in dienst ging.13' Een andere bron is het archief van de Ka pitein van Recrutering, waarvan alleen in het dossier van de lichting 1808 een lijst is terug te vinden, waarbij achter twaalf van de twintig remplacanten is vermeld voor wie ze in dienst gingen. Hieronder bevindt zich Cornelis van Spaanje, geboren in de Lodewijkspolder, maar woonachtig te Goes, die in dienst ging voor boerenzoon Hendrik Sandee uit Wolphaartsdijk.141 In de dos siers van de andere lichtingen staan soms aantekeningen, waaruit blijkt, wie voor wie de dienst waarnam. Bij het onderzoek in de stamboeken van de regimenten in Chateau de Vincennes in Parijs of in het marinearchief in Rochefort wordt in een aantal gevallen bij de naam van de remplacant vermeld ve/or wie hij diende, zoals de Goese bakkersknecht Cornelis Maas, die naar de 17e Equipage de Haut Bord in Rochefort (afb. 1.: het schip l'Océanwas gegaan voor Jacobus 4

Tijdschriftenbank Zeeland

De Spuije | 2012 | | pagina 6