Afb. 2. Turfkade 11, Goes, omstreeks 1905. Het huis uiterst links op de foto (huidige restau
rant Karei V), was de kruidenierswinkel van Petrus Nortier. Voor hem ging Hendrik Ruthe
uit Kapelle als remplacarit in dienst. (Collectie J. de Ruiter.)
Polderman, zoon van Jan Polderman, de
burgemeester (en tevens landbouwer) van
Wemeldinge.15)
De substituanten
Over het algemeen kan worden gecon
cludeerd dat vooral de vermogende land
bouwers geld genoeg hadden om voor hun
zonen een vervanger te betalen. Met name
op de eilanden Noord-Beveland (tien) en
Wolphaartsdijk (zes), rond Ovezande (drie),
Borssele (vier) en op het platteland in het
oostelijk deel van Zuid-Beveland (zeven) is
gebruik gemaakt van deze mogelijkheid. In
de stad Goes (zes) waren het hoofdzakelijk
zonen van neringdoenden. (Zie tabel 4.)
Noord-Beveland
Opvallend is het grote aantal substituan
ten op het eiland Noord-Beveland. Negen
families op het eiland Noord-Beveland heb
ben voor een rempla?ant betaald. Het had
den er ook tien kunnen zijn als vader Aart
van der Maas, een boer in de Wissenkerke-
polder, niet zo halsstarrig was geweest in
zijn weigering om een vervanger te zoeken
voor zijn zoon Pieter. Toen later duidelijk
werd dat Pieter niet meer terug kwam uit
de oorlog, zal hij de nodige kritiek hebben
gekregen van zijn broer Frans van der
Maas.16' Die had zelf twee keer in de buidel
moeten tasten om twee zonen, Thomas en
Pieter, uit dienst te houden. De derde zoon,
Frans, lootte vrij.17>
Aart van der Maas verdedigde zijn beslis
sing door te stellen dat hij zijn zoon Pieter
onder goede voorwaarden had laten ver
trekken naar het leger, omdat hij hem een
paard had meegegeven.18' Als het verhaal
waar is dan heeft Pieter niet veel aan zijn
paard gehad, want hij was bestemd om als
infanterist in het 33ste regiment légere te
dienen en is tijdens de Russische veldtocht
in 1812 om het leven gekomen. Perdu dans
la campagne de 1812 en Russie.
Zijn even oude buurjongen Willem Wisse
had het beter getroffen, omdat diens vader
Salomon Wisse wel geld overhad voor een
remplagant.19'
Het waren echter niet alleen landbouwers
die voldoende geld hadden om een vervan
ger te betalen. Zo moest journalier Jacob
5
