De opvang van Belgische vluchtelingen tijdens de
Eerste Wereldoorlog in Kloetinge
Annebeth Maarsman en Christina Heijboer*
In het kader van een archiefopdracht heb
ben wij onderzoek gedaan naar de Belgi
sche vluchtelingen in Zeeland in de Eerste
Wereldoorlog. We kozen dit onderwerp
omdat het voor ons een onbekend onder
werp was en we er graag meer over wilden
weten.
We onderzoeken in het eerste deel van ons
werkstuk hoe de opvang van de Belgische
vluchtelingenstroom in Nederland na het
uitbreken van de Eerste Wereldoorlog door
de Duitse bezetting van België is verlopen.
In het tweede deel besteden we aandacht
aan de vraag hoe de opvang van Belgi-
jn sche vluchtelingen in Nederland in een
ld kleine gemeente werd georganiseerd. Hoe
handelde men op lokaal niveau? Voor het
beantwoorden van deze vragen hebben we
de gemeente Kloetinge, als plattelandsge-
j- meente op Zuid-Beveland, centraal gesteld.
Deel 1: Vluchtelingenstroom
Voorgeschiedenis
In de periode voor de Eerste Wereldoorlog
was alles aanwezig voor een bewapenings
wedloop. In 1914 stonden de Europese kei
zers en koningen op het toppunt van hun
j macht.1' De koloniën brachten welvaart en
;e prestige. Er bestond een gevoel van nati-
"al onaliteit. Iedereen was trots op zijn eigen
land, volk en taal.
Rondom de eeuwwisseling was Europa het
toneel van een ingewikkeld machtsspel tus-
sen de Europese landen. De grootmachten
verschoven regelmatig van bondgenoot-
ie schap en het leek op een schaakspel met
zich steeds wijzigende posities. Uitein
delijk stonden er twee grote machtsblok-
tje ken tegenover elkaar: de Triple Alliantie
(Duitsland, Oostenrijk-Hongarije en Italië)
en de Triple Entente (Verenigd Koninkrijk,
Frankrijk en Rusland). Wanneer een land
in oorlog was met een ander land werd au
tomatisch ook een ander land of meerdere
landen er bij betrokken. Dit was het recept
voor het ontstaan van een wereldoorlog.
De grootste bedreiging voor Europa kwam
van het Duitse Rijk. Na 1870 was Duits
land één Rijk geworden. Duitsland groeide
niet alleen wat betreft de bevolking, maar
ook economisch ontwikkelde het land zich
zeer sterk. Alleen op politiek, militair en
koloniaal terrein was de Duitse invloed
geringer dan van de omliggende landen.
De in 1888 aan de macht gekomen keizer
Wilhelm II wilde dit veranderen. Engeland,
Frankrijk en Rusland voelden zich steeds
meer bedreigd door de krachtige industri
ële ontwikkeling van Duitsland. Zo nam
de rivaliteit tussen Engeland en Duitsland
sterk toe door de Duitse vlootbouw van
admiraal Von Tirpitz. Er ontstond een wed
loop in bewapening.
De directe aanleiding voor het uitbreken
van de Eerste Wereldoorlog was de moord
op de Oostenrijks-Hongaarse troonopvol
ger Frans Ferdinand in Sarajevo door een
Servische nationalist. Alle remmen waren
nu los. Binnen een paar weken waren de
grootmachten in oorlog met elkaar, ver
sneld in gang gezet door de eerder gevorm
de allianties. Via hun kolonies verspreidde
het conflict zich snel over de wereld.
Von Schlieffenplan
Duitsland werd ingesloten door twee lan
den: Frankrijk en Rusland. Deze landen
hadden een bondgenootschap gesloten. Om
een oorlog op twee fronten te voorkomen
had Duitsland het zogenaamde Von Schlief
fenplan ontwikkeld.2' In dit plan draaide
het allemaal om timing en snelheid. Duits
land had berekend dat Rusland zes weken
nodig zou hebben om te mobiliseren. Duits
land en Frankrijk hadden slechts twee
weken nodig. Om Frankrijk te kunnen
veroveren, moesten de Duitse legers door
België trekken. Duitsland viel op 4 augus-
17