J- C. Jt. dx Kcüt -
Afb. 9. De namen van een aantal van de maaksters van het tafelkleed.
we zeiden: we zullen je een document mee
geven voor je man als bewijs dat je werkelijk
zijn vrouw bent!
Met haar vriendin Miep, die ze tot haar as
sistent had gemaakt, wandelden ze tussen
de vier rijen bedden door voor ze zelf gin
gen slapen. Ze praatten hier en daar, gaven
een advies of een waarschuwing.
Over het algemeen was het moreel zo goed
als maar mogelijk was. Er was echter
één vrouw die altijd ruzie zocht. Op een
keer was ik wanhopig en zei: Ik heb er een
enorme hekel aan om het te doen, maar als
jezelf niet kunt bedwingen en blijft schreeu
wen tegen anderen moet ik wel naar de
commandant om je te laten verwijderen.
En denk niet dat ik het niet doe. Ze zei me
dat ik een verklikker was. Ik zei: dat kan
zijn, maar ik heb geen keuze... Soms moetje
streng zijn.
Kerstmis 1944
De voedselsituatie was steeds slechter
geworden en de mensen werden steeds mis
moediger. In het begin, wanneer iemand
overleed stonden wij eerbiedig in twee rijen
als het lichaam de poort uit ging. Tegen
december 1944 waren er twaalf doden per
dag. De mensen waren zo moe en hadden
zo schoon genoeg van alles, uitgeput en
gedeprimeerd, het kon ze niet meer schelen
om daar te staan. En de Jap schold ons uit,
dat we geen respect meer hadden voor de
doden. We waren honden. En toen Kerst
mis naderde zei ik: Ik ga een Kerstoespraak
houden. Maar sommige mensen in mijn ba
rak zeiden: Praat maar tegen jezelf, ik kom
niet. We gaan hier allemaal dood en ik voel
niet dat het Kerstmis is. Ik vond het niet
goed dat ze dat zeiden en zei dat ik in ieder
geval iets zou zeggen, of mensen nu kwa
men luisteren of niet. Op Kerstavond kwa
men er een paar mensen en ik zei: Ik weet
dat we allemaal een zwaar hart hebben.
Maar als we Kerstmis alleen kunnen vieren
in onze mooie huizen, met een boom, met
cadeautjes alle dingen die bij kerst horen
toen Jezus werd geboren leden de Joden ook
onder een vreemde bezetting ...en nou zitten
wij in die situatie. Jezus werd in een stal
geboren, en wij wonen in een stal hier. Kun
nen we niet onze Kerstmis vieren in een stal
onder vreemde bezettingHopelijk laat God
ons volgende Kerstmis in onze eigen huizen
doorbrengen en laat ons een stil gebed doen
voor onze mannen en voor onze zonen, waar
ze ook mogen zijn. En moge God ons helpen
door deze moeilijke tijd te komen, en door
19
1 1
