had voor de mogelijkheden van de telefoon
is niet verbazingwekkend. Hanken wilde al
in maart 1899 een telefoonaansluiting tot
stand brengen met het Telegraafkantoor
op de Goese Markt. Per brief van 18 maart
1899 verkreeg de Wilhelminapolder van de
gemeente Goes hiervoor vergunning. Voor
waarde was dat de telefoonpalen in nauwe
samenspraak met de bouwmeester van de
gemeente langs een aangegeven route zou
den worden geplaatst.
Na overleg met de directeur van het
Rijkstelegraafkantoor en de gemeentelij
ke bouwmeester stelde Hanken voor de
palen en draadgeleiding te laten lopen
langs de Havendijk en verder langs de
westelijke onderberm van de Havendijk
tot het stadshoefje (toentertijd bewoond
door de heer Boone). November 1899 werd
een wijziging in dit plan aangebracht
omdat de straten in Goes niet overal de
vereiste breedte van 6 meter bezaten
voor het plaatsen van telefoonpalen. De
Wilhelminapolder verkreeg uiteindelijk
toestemming door het besluit van de Raad
van 2 december 1899, maar bleef wel ver
antwoordelijk voor beschadigingen door
het afwaaien van boomtakken, het snoeien,
omvallen of rooien der boomen waarlangs
de leiding gaat.19)
Samenvattende conclusie
In het kader van het onderzoek naar de
eerste stappen in Goes bij de introductie
van de telefoon hebben we ons de vraag
gesteld hoe de invoering en de acceptatie
hiervan is verlopen. Als afgeleide vraag
geven we een antwoord op de vraag in hoe
verre het gemeentebestuur de telefoon als
nieuwe technische vinding stimuleerde.
Duidelijk is dat het diffusieproces van de
telefoon als innovatie moeizaam verliep
door de geringe medewerking van het ge
meentebestuur van Goes.
Wie hadden het eerst belangstelling voor de
telefoon? In de eerste periode van de telefo
nie waren het vooral handelaren die als eer
sten opteerden voor een telefoonaansluiting.
Opvallend langzaam verliep ook de aanslui
ting van de gemeentelijke publieke dien
sten in Goes op het telefoonnet. Een mooie
illustratie hiervan is het volgende. De Goese
vereniging 'Handelsbelangen' verzocht in
mei 1910 om bereikbaarheid van overheids
diensten te verbeteren. De vereniging stelde
aan het gemeentebestuur voor om de plaat
selijke gasfabriek en het politiebureau in het
lokale telefoonnet op te nemen.20)
41
Noten:
1. A.van der Woud, Een nieuwe wereld, p. 354.
2. Telegraaf- en Telefoonwet 1904, Staatsblad 1904, nr. 7.
3. Vlissingsche Courant.
4. A.v.d. Woud, Een nieuwe wereld, p. 354.
5. Archief gemeente Goes 1851-1919 Aanvraag Van
Noppen.
6. Gemeentearchief Goes (GA Goes), Archief gemeente
Goes, Aanvraag Massee, (1-7-1899).
7. GA Goes, Archief gemeente Goes, Massee 2e lijn,
(14-5-1902).
8. GA Goes, Anton Samuel Jacobus Dekker, d.d. 18-3-
1903, A194.
9. GA Goes, H. Leijgraaff, hoofdagent in Zeeland van
de Delibrouwerij, 9-3-1903 (A178).
10. GA Goes, Aanvraag Pilaar 10-9-1904: (rechtstreek
se aansluiting aan het Rijkstelefoonbureel) (A490)
11. GA Goes, Brief (A nr. 457) en antwoord. 5-10-1899.
12. GA Goes, Brief (A 93 Brief van Ned. Bell Tel. Mij,
Amsterdam, 4 nov. 1901 en antwoord 6-11-1901.
13. GA Goes, Archief gemeente Goes, Brief Hoofdbe
stuur der Posterijen en Telegraphie 26-3-1902). Zie
ook advertentie Goesssche Courant van 8 april 1902.
14. GA Goes, Brief Hoofdingenieur van de Technische
Dienst 19-9-1902.
15. GA Goes, Brief Hoofdingenieur van de Technische
Dienst 29-6-1901, A335/1901.
16. GA Goes, Brief Hoofdingenieur van de Technische
Dienst 28-8-1902 en A396 1-9-1902.
17. GA Goes, Brief Hoofdingenieur van de Technische
Dienst d.d. (1905, inv.nr. 653)
18. GA Goes, Archief gemeente Goes, Brief Rijkstele
graafkantoor.
19. GA Goes, Archief gemeente Goes, Notulen 1899,
vergadering nr. 48. inv. nr. 111).
20. GA Goes, Archief gemeente Goes, Brief 30-5-1910.
Geraadpleegde literatuur:
Afbeelding: Isaac Israels, Telefonistes in de gemeente
lijke telefooncentrale te Den Haag, 1924. Museum voor
Communicatie, Den Haag.
Geschiedenis van de Techniek in Nederland, De wording
van de moderne samenleving, 1800-1900, Deel IV, Delf
stoffen, stoom, chemie, telefonie.
A.L. Kort, Henri Adriaan Hanken: een onvervalste pater
nalist, in: de Spuije, afl. 78, winter 2009, p. 2-5.
Art de Vos en Rinus Antonisse, 200jaar Wilhelminapolder
1809-2009, Waar eens vloed en ebbe viel, Schiedam 2009.
O. de Wit, Telefonie in Nederland 1877-1940, Amsterdam
1998.
A.van der Woud, Een nieuwe wereld. Het ontstaan van het
moderne Nederland, Amsterdam 2006.
