f itcipft poftüla fop Jl
tóuöfratrum müiomr
T^atrao:ft
b.(f5reg,fu
facte vnuféj
oelïgrca
z oitrin J.t id dc tpa ai
emdcwta aduertcndi
qtrao: oatc códtnóc£
Het Boek der Boeken in alle mogelijke
ver schij nings vormen
ct<
Arend van der Wel
Op de eerste verdieping van het Historisch
Museum De Bevelanden te Goes is tot 30
april 2017 de tentoonstelling 'Het Boek
der Boeken - Nederlandse bijbels door de
eeuwen heen' te bekijken. Hoofdmoot van
de expositie is de Bijbel als 'Nederlands' ge
drukt boek in alle vormen en maten. Twee
verzamelaars hebben de basis van deze ex
positie bij elkaar gebracht, die sinds enkele
jaren door het land reist; Goes is de vierde
locatie. Het HMDB heeft de tentoonstelling
(ruim honderd bijbels) enigszins verbreed
door er eigen objecten zoals avondmaalser-
viezen en wandplaten aan toe te voegen,
zodat de Bijbel hier niet alleen als boek,
maar ook als bron van geloofsbeleving tot
leven komt. Dat vooral maakt de expositie
voor alle leeftijden en gezindten een leer
zaam feest der herkenning.
Afb. 1. De expositie besteedt ook kort aan
dacht aan de voorgeschiedenis van de Bijbel
in Nederland: de tijd voor de boekdruk
kunst. De Bijbel was toen (in delen) wel
beschikbaar, maar handgeschreven ('mon
nikenwerk') en uitsluitend in het Latijn.
(Alle foto's HMDB en Arend van der Wel.)
Delftse Bijbel
De bezoeker ziet in een van de twee ruim
ten de Nederlandse drukgeschiedenis van
het meest verkochte boek aller tijden in zes
grote vitrines chronologisch gerangschikt:
van de Delftse Bijbel uit 1477 via de Sta
tenvertaling (1636) en de NBG-vertaling
(1951) tot de Nieuwe Bijbelvertaling uit
2004. Een uniek exemplaar (een wiegedruk
of incunabel) van de Delftse Bijbel is het
openingsstuk van de expositie en tegelijk
een van de pronkstukken. De Delftse Bijbel
is het eerste Nederlandstalige boek dat ge
drukt werd. Deze bijbel is zowel incompleet
(geen Psalmen, geen Nieuwe Testament)
als - vanuit protestants perspectief gezien
- overcompleet (wel apocriefe Bijbelboeken
zoals Judith, Tobias en de Boeken der Mak-
kabeeën). De eerste oplage telde destijds
250 exemplaren, waarvan er nu op de
hele wereld nog zo'n zestig bestaan (ruim
twintig in Nederland en België). Het hier
tentoongestelde exemplaar is beschikbaar
gesteld door het Nederlands Bijbelgenoot
schap.
'Eigen' Bijbel
Na de Reformatie (begonnen op 31 oktober
1517) werd de Bijbel meer en meer bezit
van het volk. Hierbij speelden de vervol
making van de boekdrukkunst en het werk
van Erasmus en Luther een grote rol.
Vanaf 1526 is er een complete Bijbel in het
Nederlands beschikbaar: de Liesveltbijbel,
gedrukt en uitgegeven in Antwerpen. De
editie uit 1542 die in de expositie te zien is,
is helemaal gebaseerd op de versie van de
Lutherbijbel uit 1534, waarvan een kleu
rige facsimile-uitgave te zien is. Jacob van
Liesvelt legde in de marge van de Bijbel
tekst veel uit, maar deed dat vanuit de
reformatorische invalshoek, hetgeen leidde
tot zijn onthoofding in 1556. Ieder kerk
genootschap en iedere landstreek had -
grofweg gezegd - rond 1600 een al dan niet
theologisch verantwoorde voorkeur voor
23
