Tabel 2. Percentage inwoners, kiesgerechtigd
voor de Provinciale Statenverkiezingen van
1911 of de Tweede Kamerverkiezingen van
1913, Bevelanden.
In elk geval niet aan Tholen, waar 21
procent van de bevolking kiesgerechtigd
was; maar misschien inderdaad ook wel
aan gemeenten als Wissenkerke met maar
16,5 en Kats met maar 15 procent kiesge
rechtigden van het totaal aantal inwoners.
Vermoedelijk drukte hier een combinatie
van lage lonen en lage huishuren het aantal
kiezers.
Dat was ook duidelijk het geval in de twee
grootste gemeenten van het kiesdistrict, die
het totale cijfer negatief beïnvloedden: Goes
en Yerseke. In de stad Goes waren maar 16,3
procent van de inwoners kiesgerechtigd. Die
lage kiesgerechtigdheid was duidelijk een
stedelijk verschijnsel - dat was dus al vanaf
1850 een constante - zoals ik er al eerder
aanhaalde. Middelburg haalde maar net
iets meer, 16,4 procent en het proletarische
Vlissingen nog minder - daar waren 15,5
procent kiesgerechtigden. Maar het kon
nog minder en dat ook op Zuid-Beveland en
niet in een stad. In Yerseke, met zijn vele
arme kleine huisjes en arbeiders zonder
enig stukje land, waren maar 15,3 kiezers
per honderd inwoners. De kroon, maar dan
in het negatieve, spande 's-Heerenhoek, een
echt arbeidersdorp, met maar 15,2 procent
kiezers onder de bewoners. Het uiterste
westen van Zuid-Beveland was, denkelijk
door de negatieve invloed van de afgelegen
ligging op de lonen, sowieso ondervertegen
woordigd. In Borssele was maar 17,1 procent
van de inwoners kiesgerechtigd, in de grote
buurgemeente 's-Heer Arendskerke maar
17,4 procent. Iets vergelijkbaars zien we op
Noord-Beveland: in het uiterste oosten, in
het nogal afgelegen Kats, was het percen
tage kiesgerechtigden van de inwoners nog
lager dan in 's-Heerenhoek. Vermoedelijk
speelde mee dat Kats een relatief jonge
bevolking had. Het aantal huwelijken per
duizend inwoners per jaar lag er in de
periode 1905 tot 1908 op 8,5, tegen 6,5 op de
rest van Noord-Beveland. Er waren in Kats
dus veel kinderen onder de bevolking.
De interessante mededeling van liberale
zijde in het kiesdistrict Goes in het jaar
1910 dat er onder de vrijzinnige arbeiders
klasse ten plattelande een opgewekt politiek
leven [begon] te komen, zal dan ook ver
moedelijk niet slaan op het westen van het
district. Denkelijk werd eerder gedoeld op
plaatsen waar vanaf 1904 neutrale werklie
denverenigingen waren opgekomen die zich
een jaar later kortdurend verenigden onder
de noemer de Zeeuwsche Werkmansbond.
De neutrale statuur van die verenigin
gen, die zich inzetten voor betere lonen
en arbeidsvoorwaarden van de werkman,
Goes
16,3
Baarland
21,6
Borssele
17,1
Driewegen
18,1
Ellewoutsdijk
18,2
's-Gravenpolder
19,9
's-Heer Arendskerke
17,4
's-Heerenhoek
15,2
Heinkenszand
18,6
Hoedekenskerke
19,7
Kapelle
19,8
Kattendijke
18,5
Kloetinge
18,6
Krabbendijke
17,8
Kruiningen
19,6
Nisse
22,1
Oudelande
20,5
Ovezande
22,3
Rilland en Bath
16,1
Schore
17,0
Waarde
18,4
Wemeldinge
17,7
Wolfaartsdijk
18,8
Yerseke
15,3
Colijnsplaat
19,5
Kats
15,0
Kortgene
18,0
Wissenkerke/Kamp.
16,5
8