Afb. 5. Verkiezingspropaganda voor mr. R.J.H. Patijn, in de St. Domusstraat in Zierikzee, 1906.
(Collectie Archief Schouwen-Duiveland, nr. ZZE 1316.)
betekende dat ze feitelijk liberaal waren.
Zulke verenigingen waren onder meer actief
in Wolphaartsdijk, Oudelande, Kloetinge,
Biezelinge, Kruiningen en Krabbendijke.
Dat er sprake was van maatschappelijke,
en in het vervolg daarvan van politieke
bewustwording onder de Zuid-Bevelandse
arbeiders, wordt duidelijk wanneer we
zien dat bij de raadsverkiezingen van
1919 zowel in Wolphaartsdijk, Kruiningen,
Krabbendijke als Kloetinge raadskandidaten
gesteld werden door werkliedenverenigingen
die hun wortels hadden in de Zeeuwsche
Werkmansbond van zo'n twaalf, vijftien jaar
tevoren.
Een met de liberale werkmansbeweging
uit de jaren vlak voor de toekenning
van het algemeen kiesrecht vergelijk
bare beweging was die van de Bond voor
Staatspensionering. Deze was vooral in
de overwegend liberale regio's Schouwen-
Duiveland en West-Zeeuws-Vlaanderen
actief en telde daar bijzonder veel leden.
Het wijst ons erop dat de jaren tien een
politiek bewogen tijd vormden, een tijd
van werkelijk aangevoelde vooruitgang en
van hoop, een verwachting die uiteraard
ontwricht werd door het uitbreken en het
verloop van de Eerste Wereldoorlog. Na
afloop van de Wereldoorlog zou deze vooroor
logse beweging nooit meer het elan terug
krijgen dat ze voordien had bezeten. De
tijdens de Wereldoorlog gemaakte afspraken
over de komende introductie van het alge
meen kiesrecht maakten één van de belang
rijkste doelstellingen, die voor algemeen
kiesrecht, overbodig. Hetzelfde gold voor
de strijd om een algemeen Staatspensioen
nadat in 1913 een andere vorm van pensio
nering was ingevoerd door het confessionele
kabinet-Heemskerk: de verplichte verzeke
ring van ARP-minister Talma.
Bovendien was er het effect van de paradox
dat de vooruitstrevende liberalen, zo sterk
voorstander van algemeen kiesrecht, tot
de voornaamste verliezers behoorden toen
dat recht eenmaal was gerealiseerd. De
toekomst was voorlopig aan de confessi
onelen en de socialisten, die nu eenmaal
onder de armste bevolkingsgroepen
9
