oververtegenwoordigd waren. En die hadden
bij de wet die in 1917 was ingevoerd, als
laatste delen van de mannelijke bevolking
het recht om te stemmen verworven en zij
lieten hun stem toen dus voor het eerst
horen. De liberalen zouden zeer langdurig
in de minderheid zijn ten opzichte van de
concurrerende groepen. Op Zuid-Beveland
kwam daarbij de sterke opkomst van de
CHU, een wat liberaalachtige en minder
centralistisch aangestuurde variant op de
ARP, die in deze regio op grote delen van
het platteland de dominante stroming zou
worden. Kortom: het algemeen kiesrecht
bracht een ander politiek landschap dan dat
wat er tevoren was, maar het was lang niet
voor iedereen het landschap waarop was
gehoopt.
Het effect van de versplintering
Eén van de gevolgen van de invoering van
het Algemeen Kiesrecht was de versplin
tering van de Nederlandse politiek, die
toesloeg bij de eerste volgens dat systeem
gehouden verkiezingen. Evenredige ver
tegenwoordiging betekende het afscheid
van het districtenstelsel: oftewel, elke stem
telde mee en geen gingen er meer verloren
doordat ze op een kandidaat werden uitge
bracht die in een bepaald district verloren
had. De kieskringen bestonden nog wel en
hadden op die versplintering een zekere
matigende werking: wie in een kieskring
25 handtekeningen ophaalde, mocht daar
meedoen aan de Kamerverkiezingen; een
waarborgsom werd pas in 1935 ingevoerd.
Het aantal partijen in de Tweede Kamer
steeg in 1918 dan ook van zeven naar
zeventien, waarvan acht met één zetel. De
kleinste, het Verbond ter Democratisering
der Weermacht, haalde een Kamerzetel met
net iets meer dan de helft van de kiesdeler,
namelijk met 6.830 stemmen. Het Verbond
was feitelijk een partij voor onderofficieren
en daarmee kwam het verschijnsel van de
belangenpartij als bijverschijnsel bij het
Algemeen Kiesrecht voor het eerst om de
hoek kijken. Daarvan waren er nog een
Afb. 6. Rijtoer van mr. R.J.H. Patijn (1863-1956), van 1905-1918 lid van de Tweede Kamer
namens het kiesdistrict Zierikzee voor de Liberale Unie, 1913. (Collectie Archief Schouwen-
Duiveland, nr. ZG 0139.)
10
