Uitgelicht:
Tegeltableaus van Willem V en Wilhelmina van Pruisen
Hester van Rees
In de vitrine van de afdeling stadsge
schiedenis van het Historisch Museum De
Bevelanden zijn twee tegeltableaus te zien,
één van stadhouder Willem V, en één van zijn
vrouw Wilhelmina van Pruisen, beiden te
paard. In de achttiende eeuw waren afbeeldin
gen van de Oranjes erg populair. In sommige
huizen bracht men tegeltableaus aan. Op deze
twee tableaus zijn echter de ogen beschadigd,
alsof ze met een beitel zijn bewerkt. Hoe kon
dat zo gebeuren? In 1777 had het gemeente
bestuur van Goes nog opdracht gegeven een
glazen bokaal te laten maken vanwege 200
jaar aansluiting bij de prins van Oranje, zoals
in de vorige werd Spuije beschreven. Willem V
was in die tijd stadhouder, geboren in 1748 en
overleden in 1806. Was er een anti-prinsge
zinde stemming ontstaan jegens hem en zijn
vrouw? Hoe zat dat dan?
Dat was inderdaad het geval en daar waren
verschillende redenen voor. Voor een belang
rijk deel lagen die in het zwakke functioneren
van Willem V. Zijn persoonlijke omstandighe
den zullen hierbij ongetwijfeld een rol hebben
gespeeld. Zijn vader overleed toen hij drie jaar
oud was. Zijn moeder, Anna van Hannover,
nam zijn stadhouderlijke taken als regentes
waar. Echter, toen Willem tien jaar oud was
overleed ook zij. Hertog Lodewijk Ernst van
Brunswijk-Wolffenbüttel, die Willem IV -
vader van Willem V - al geadviseerd had voor
militaire aangelegenheden, werd voogd over
Willem V. Hij kreeg grote invloed op de jonge
prins, die mogelijk niet opgewassen was tegen
deze man met zijn autoritaire manier van
optreden. Willem V werd een zwakke stadhou
der, niet capabel voor zijn taak.1'
Een diepere reden was dat na de totstandko
ming van de Republiek der Zeven Verenigde
Nederlanden de steden veel machtiger waren
geworden. Veel oude katholieke bestuurders
van vóór de Tachtigjarige Oorlog waren ver
vangen door vaak succesvolle kooplieden die
bestuursfuncties hadden aangenomen in stad
of provincie. Deze rijke bovenlaag in de grote
Afb. 1. Willem V, Prince van Oranje, tegel
tableau. (Collectie Historisch Museum De
Bevelanden.)
steden rekende zich meer tot de patriotten, die
staatsgezind waren. Tegenstellingen tussen
de bestuurders uiten zich meestal in steun of
juist verzet tegenover het Huis van Oranje.
In ramp- en oorlogssituaties met sterke
stadhouders nam de loyaliteit toe, bij zwakke
stadhouders groeide het patriottisme.2'
Stadhouder Willem V was een zwakke
stadhouder, en ook door de groeiende invloed
van zijn steeds meer gehate voogd, hertog
van Brunswijk, groeide ook in het prinsge
zinde Zeeland het patriottisme. Patriotten en
prinsgezinden kwamen steeds vaker openlijk
uit voor hun voorkeur.
16
